Osman Hulûsi Efendi’nin Tasavvufî Tecrübesinde Vuslatın Yeri

Osman Hulûsi Efendi’nin tasavvuf anlayışının merkezini vuslat arzusu oluşturmaktadır. Onun seyr u sülûk eğitiminde merasim, şekil, sûret ve gösterişe yer yoktur. Yaraları sarmak, sıkıntıları gidermek, gönüllere ferahlık vermek, problemleri çözmek ve müntesiplerini kemâle erdirmek onun en temel gayesidir.

Zor zamanda gerçekleştirdiği tasavvufî faaliyetlerinde gerek bireysel gerekse toplumsal boyutta müntesiplerinin Hak Teâlâ ile ünsiyet kurmalarını hedeflemektedir. Kendisinin yaşadığı o içsel gelişimi sevdikleriyle birlikte yaşamayı, elde ettiği vuslat tadını sevdiklerinin de yaşamasını arzulamaktadır.

Dermânı olmayan umutsuz hastalıklara yegâne dermânın vuslat merhemi olduğunu düşünmektedir.[1] Dünyanın âlâyişine, eşyanın görüntüsüne, gelip geçici heveslerin albenisine aldanmadan sonsuzluk yolculuğuna hazırlanmaya, âhireti mâmûr kılmanın çabasına, Allah’a yakınlaşmanın şevkine kendini kaptırmaktadır.

Hakk’ın sevgisini kazanacak bir liyâkate ermenin, Hakk’a gereğince kul olmanın şevkine ermenin ve Müslümanlık kalitesini ortaya koymanın kişiye hayat bahşedeceğini, kişiyi mânevî hastalıklarından kurtaracağını, ölü gönlünü dirilteceğini, kişiyi huzura erdireceğini ayrılık ateşini söndürüp vuslatın esenliğine erdireceğini belirtmektedir.

Osman Hulûsi Efendi peygamberlerin, âlimlerin, mürşid-i kâmillerin yegâne hasletinin muhataplarının Allah ile vuslata erdirmek olduğunu belirtmektedir. Şeyhi İhramcızâde İsmail Hakkı Efendi ile olan yakınlığı onda huzur sağlamakta, onunla birliktelik kendisinde kulluk kalitesini artırmakta, ondan aldığı neşve kendisini mânevî huzura erdirmektedir.

Kendisine Allah’ı hatırlatan, kendisinde Allah aşkını peydâ kılan, kendisini ahlâk-ı hamîdeye sevk eden ve Allah yolunun yolcusu kılan İhramcızâde’ye hayranlığını, sohbetlerine iştiyâkını ve ona kavuşma iştiyâkını şu şekilde beyân kılmaktadır:

Câna cân katdın efendim lutf u ihsân eyledin

Mürde olmuş gönlümü lutfunla şâdân eyledin

Hayli demdir iştiyâkınla harâb olmuşdu dil

Sâye saldın servi kaddinle hırâmân eyledin

Kûşe-i hicrânda ser-gerdân u bî-kes gönlümü

Afitâb-ı hüsn-i tâbânınla rahşân eyledin

Ey mürüvvet menbaı tutdun elin üftâdenin

Hâtır-ı nâ-şâdımı lutfunla handân eyledin

Hasta-i nevmîd-i bî-dermâna kıldın iltifât

Ey tabîbim merhem-i vaslınla dermân eyledin

Ey güzeller serveri açdın nikâb-ı hüsnünü

Bu Hulûsî kemteri lutfuna şâyân eyledin.[2]

Gerek Allah ile gerekse Hak dostlarıyla vuslat bedel gerektirmektedir. Vuslat ne kolay lokma ne de rahatlıkla erişilebilecek bir meydandır. Vuslat tadını tatmak için lâyık olmak, kabul edilebilmek, davet alabilmek ve kavuşmayı sağlayacak bir yaşam kalitesine ermek gerekmektedir. Sahip olduğumuz en değerli sermayemiz olarak candan bile geçmek gerekmektedir.

Suvar bu teşne cânı sevdiğim la'lin şarâbından

Harâb oldum bu hûn-âb-ı ciğer bağrın kebâbından

Yeter bir “lemhatü’l-ebsâr” olan çeşmin nigâhı tek

Bana ilm-i edeb erkân okut aşkın kitâbından

Hicâb-ı nefs ile cehl ü cüdâlıkda esîr oldum

Bu zulmet-tâba al bir lem’a vechin âfitâbından

Senin aşkın enîs-i cânım olsun gayrıdan kurtar

Usandım dehr-i dûnun gûne gûne inkılâbından

Senin pervâne-i şem’-i cemâlin olmak ister cân

Ümîdin kesme vakt-i ilticâda feth-i bâbından

Hulûsî hastanın cânına vaslın etmese dermân

Ana hicrin eşeddir belki tamunun azâbından.[3]

Şiirinde beyân ettiği üzere Hulûsi Efendi ilâhî güzelliklere o kadar sevdalıdır ki, gerek Hakk’ın güzelliğine gerekse Hak dostlarının kıymetine pervâne kesildiğini belirtmektedir. İlâhî güzellik mumunun etrafında pervâne gibi dönüp orada ken­dini yakıp mahvetmek istemektedir.

İlâhî güzelliğin uğrunda kendi canını fedâ edecek bir pervâneye dönüşmektedir. Duâ vakti belirdiğinde mânevî fetih kapılarını ve kavuşmayı kendisine açacağından ümidini aslâ kesmemektedir. Ebedî huzura ermek için sevgililer sevgilisi Hak Teâlâ’nın uğrunda canı fedâ kılmamız gerekmektedir.

Sonsuzluk iksirini elde edebilmek için dünyadan da dünyalık heveslerden de geçmemiz, canımızı Hakk’a içtenlikle teslim etmemiz gerekmektedir. Tasavvuf ikliminde hakîkî değer Hakk'a yakınlık ile ölçülür. Kemâl sıfatlarla ziynetlenen canlar Hakk'a yakın konuma gelmiştir.

Kurbiyet kesbedebilmek için bir mürşid-i kâmilin terbiyesinden geçmek gerekmektedir. Bu yolda çekilen sıkıntılar ve sabredilen dertler âşığı kemâle erdirmekte ve ona mânevî hazinelerin kapılarını açmaktadır.

Hakk’a âşık kulların yolculuklarında hedef “semt-i yâr”dir. Hak dostları zikir meclislerinde “dost yüzünü” seyrân etmenin derdindedirler. Zâkirlerin zikirlerindeki devrânı her dâim tecellînin zuhûruna adres hâline gelmeyi hedeflemektedir. Hak katına yükselebilmek kulun gayretinden çok Allah’ın kuluna olan sevgisiyle gerçekleşir.

Biz Allah’ı sevdiğimiz için değil, Allah bizi sevdiği için bizde birtakım mânevî değişim ve gelişimler gerçekleşecektir.[4] Allah bizleri dost edinince bizler işte ancak o zaman o ilâhî tecellîleri temâşâ etmiş olacağız. Hakîkat yolunun yolcusu olan dervişler kervanının hedefledikleri menzile ulaşmakta nasıl karar kıldıklarını Hulûsi Efendi şu şekilde beyân kılmaktadır:

Sûfî bizim bu râhımız

Semt-i yâra doğru gider

Arşa çıkan bu âhımız

Semt-i yâra doğru gider

Tevfîk-i Hak’dır pîrimiz

Oldur yâr-ı sâdıkımız

El-hak bizim tarîkımız

Semt-i yâra doğru gider

Yolundadır yolluğumuz

Hâliyledir hâlliğimiz

Herkes bilir kulluğumuz

Semt-i yâra doğru gider

Aşk-ı Hak’dan kıldık ......

Gayırmayız yakın ırak

Alnımız açık yüzümüz ak

Semt-i yâra doğru gider

Hakk’a itâat kılmışız

Derdini ni’met bilmişiz

Râh-ı savâbı bulmuşuz

Semt-i yâra doğru gider

Demiyledir devrânımız

Dost yüzüdür seyrânımız

Çekilüben kervânımız

Semt-i yâra doğru gider

Mürşid-i Hak’dır pîrimiz

O oldu dest-gîrimiz

Hep ganî vü fakîrimiz

Semt-i yâra doğru gider

Hulûsî pâkdir özümüz

Yolunda hâkdir yüzümüz

Duyar ise her sözümüz

Semt-i yâra doğru gider. [5]

Gönlünü vuslata erdirmenin derdinde olan âşık canını cananına kavuşturunca, vuslat beklentisine kavuşunca dikenlerden şikâyeti bırakıp güllerin sevdasına bürünür, Mevlâ’nın kahrını da lütfunu da bir görmeye başlar.[6] Sonunda şöyle seslenir:

Ey dil yürü zâr eyle kim zârın nice bir zâr ola

Aç gözünü dîdârı gör bu uykudan bîdâr ola

Ölmeden öndin bul memât hayy ol içip âb-ı hayât

Hem ol ki mahv-ı mahz-ı zât cân vâkıf-ı esrâr ola

Dil vuslata nâil olup cânâna cân vâsıl olup

Her matlabın hâsıl olup hârın gül-i gül-zâr ola

At varlığı varı n’iden ko ârını ârı n’iden

Bul yârı ağyârı n’iden her dem enîsin yâr ola

Âşıksan özle yârını terk edip âr u varını

Sa’y eyle bul dil-dârını kim manzarın dîdâr ola

Ey cân u dil dîdâra bak hem hâl ü hem ruhsâra bak

Ko gayrıyı bu kâra bak kârın meğer bir kâr ola

Er sâfiyâne bul safâ senden kamu olsun nümâ

Âyîne-i dildeki tâ görünen ol dîdâr ola

Sa’y et de ol ehl-i ferâğ arada kalmaya nizâ’

Bu sözleri et istima’ hep gizliler ihbâr ola

Bul Hakk’a varmağa delîl görmez gözün olmuş alîl

Zikr et ki Hakk’ı cân ü dil gencîne-i esrâr ola

Geldin bu ile sen garîb ol bâğ-ı dosta andelîb

Bu derdine bul bir tabîb zahm-ı dilin tîmâr ola

Nâdânla olma yek-nefes bul ehl-i Hakk’ı işte bes

Bî-keslere ol dâd-res dâd-resin Gaffâr ola

Bil “alleme’l-esmâ”  nedir esmâ vü müsemmâ nedir

Hem tâc-ı “kerremnâ”  nedir anı giyen muhtâr ola

Hasretle eyledim melâl gör hâlim ey sâhip-kemâl

Hulûsî’ye göster cemâl şevk ile bî-karâr ola.[7]

Hulûsi Efendiye göre vuslatın lezzeti ancak firkat acısı ile bilinebilir. Firkatin sıkıntısını yaşayanlar vuslata ermenin hayali ile yanıp kavruldukları, vuslat gerçeğinin hâsıl olacağını bildikleri için kararlı bir duruş sergiler, hedeflerine ulaşmanın azmi ile donanıma ermeye çalışırlar.[8] “Sâki” diye hitâp ettiği mürşidinin kendisine inâyet edip müjde verdiğini ve güzelliğinin yansıması olan aşk şarabından bahsettiğini şu şekilde dile getirmektedir:

Göz göz olan bu sîne mir’ât-ı hüsnün olmuş

Yüz gösteren boyuna âyât-ı hüsnün olmuş

Her yan açılmış ey yâr ezhâr u gül ne kim var

Bu ay u gün-i seyyâr mişkât-ı hüsnün olmuş

Zülfün ayağa salmış uşşâkın aklın almış

Cân görmüş ana dalmış hâlât-ı hüsnün olmuş

Her yanı çesm-i hâlin koymuş gama hayâlin

Gâh hicr ü gâh visâlin lezzât-ı hüsnün olmuş

Bir gün inâyet etdi sâkî beşâret etdi

Meyden hikâyet etdi hâcât-ı hüsnün olmuş

Uşşâkın cân u mâlı îmânı dîni hâli

Hem akl u hem hayâli gârât-ı hüsnün olmuş

Uşşâkı derde salmak hayretle hâlî kalmak

Cevr eyleyip cân almak âdât-ı hüsnün olmuş

Yârın Hulûsî yâdı gönlün müdâm murâdı

Her müşkilin küşâdı tâât-ı hüsnün olmuş.[9]

Vuslat Yolunu Seçmek

Sana vuslat yolunun rehberi aşkın yârın

Ana yâr ol da ko ağyârını yârdan seçegel

 “Ağyarı/başkalarını bırak¸ sana vuslat yolunda rehberlik edecek yâri seç ona yâr ol.”

Varlıktan geçip nefsini terk eden sûfî artık gerçek sevgilinin makamına fenâ yurduna ermelidir. Vuslat sözlüklerde “kavuşma¸ ulaşma¸ erişme” demektir. Tasavvufta gâib olan Hakk'a kavuşma anlamında kullanılır. Mânevî bir hâl olan vuslat¸ rûhen Hak’la bir olmayı ve kendinden geçmeyi de ifade eder.

Vuslat artık hakîkî sevgiliye kavuşma anıdır. Bu ise ancak Allah'tan gayrı her şey anlamına gelen mâsivâdan geçmekle olur. Beyitte ‘ağyar' ifadesi mâsivâyı temsil etmektedir. Yani gerçek sevgilinin gayrısında olan her şeydir. Dünyaya ait bütün güzellikler ve nefsin bütün istekleri ağyârdan sayılır. Âşıklar¸ ağyârı aradan çıkarıp gönüllerini Hakk'ın aşkıyla doldurdukları zaman vuslata erebilirler.[10]

Fenâ fillah makamına erişen âşık, artık her şeyinden vazgeçmiştir. Tecrîd-i hitâbî sanatına başvuran Hulûsi Efendi kendine seslenip dünyada elde ettiği her şeyi güneş yüzlü sevgilinin ayağına saçmasını istemektedir. Ağyârdan kaçıp mâsivâdan sıyrıldıkça gerçek varlığa erişebileceğini belirtmektedir.

Sevgiliyi “Güneş” ile sembolize eden Hulûsi Efendi, vuslata erişme vaktini her şeyimizi sevgilinin yoluna fedâ etme ânı olarak nitelemektedir.[11] Vuslata ermenin şevkini sonunda şu şekilde beyan kılmaktadır:

Dest-i sâkîden alıp sâfî şarâbı içegel

Sûret-i hâle nazar eyleme sûfî içegel

Seni bu hâl-i harâbdan götürürler bir gün

Ölmeden öndin ölüp göçmeden öndin göçegel

Hâl-i encâmını fikr eyle bu fânî evinin

Geçmeden fırsat o bâkî eve bir yol açagel

Sana vuslat yolunun rehberi aşkın yârın

Ana yâr ol da ko ağyârını yârdan seçegel

Ey Hulûsî ne ki var nakd-i hayâtın varın

O güneş yüzlü nigârın ayağına saçagel.[12]

[1] Mehmet Akkuş, “Vuslat, Derde Dermandır”, Kültür - Edebiyat ve Araştırma Dergisi Somuncubaba, Yıl: 13, Sayı: 75, Ocak 2007, s. 18-19.

[2] Es-Seyyid Osman Hulûsi Darendevî, Dîvân-ı Hulûsî-i Dârendevî, haz. Mehmet Akkuş & Ali Yılmaz, Nasihat Yayınları, 4. Baskı, İstanbul 2013, s. 162.

[3] Darendevî, Dîvân, s. 228-229.

[4] Mustafa Özçelik, “’Uzun İnce Bir Yol’da Yürümek II”, Kültür - Edebiyat ve Araştırma Dergisi Somuncubaba, Yıl: 17, Sayı: 105, Temmuz 2009, s. 41-42.

[5] Darendevî, Dîvân, s. 90-91.

[6] Abdülmecit İslamoğlu, “Dost Bahçesinin Bülbülü Olmak”, Kültür - Edebiyat ve Araştırma Dergisi Somuncubaba, Yıl: 18, Sayı: 138, Nisan 2012, s. 13.

[7] Darendevî, Dîvân, s. 6.

[8] Hüseyin Alpsoy, “Gönül Ayinesi”, Kültür - Edebiyat ve Araştırma Dergisi Somuncubaba, Yıl: 19, Sayı: 149, Mart 2013, s. 12.

[9] Darendevî, Dîvân, s. 118-119.

[10] Hüseyin Alpsoy, “Göçmeden Önce Göçegel”, Kültür - Edebiyat ve Araştırma Dergisi Somuncubaba, Yıl: 19, Sayı: 151, Mayıs 2013, s. 13.

[11] Alpsoy, “Göçmeden Önce Göçegel”, Somuncubaba, Sayı: 151, s. 13.

[12] Darendevî, Dîvân, s. 170.