Seni Allah Övmüş Ben Nice Diyem

Niyâzî-i Mısrî (1618-1694)

Yine dil na’tini söyler Muhammed

Dil ü cân mülkünü söyler Muhammed

Ne kâdirim seni medhetmeye ben

Kemâl-i medhi Hak söyler Muhammed

Sen ol sultân-ı kevneynsin ki mahlûk

Senin medhinde âcizler Muhammed

Boyuna hil’at olanı giyipsin

Düşüptür sâye serviler Muhammed

Alır şems ü kamer nûru yüzünden

Saçın “Velleyli yeldâ”lar Muhammed

Kaşındır “Kâbe kavseyni ev-ednâ”

Derinden açılır güller Muhammed

Boyun eğmişdürür çeşmine hayrân

Çemen sahnında sümbüller Muhammed

Lebin la’lî dehânın ma’denîdir

Lisânın vahy-i Hak söyler Muhammed

Şu vaktin kim çıkıp gezdin semâyı

Bulup hazrette rif’atler Muhammed

Kamu ervâh-ı Peygamber hem eflâk

Seni iclâle geldiler Muhammed

Seni şâh-ı âlem kılıp ol anda

Kamusu ümmet oldular Muhammed

Niçin olmayalar ümmet ki Hakk’ın

Rızâsın sende buldular Muhammed

Ne noksan ire câhına kılursun

Niyâzî’ye şefâatler Muhammed

İnsandaki büyük kıymeti, cevheri,

Dermân arardım derdime derdim bana dermân imiş

Bürhân arardım aslıma aslım bana bürhân imiş

diyerek keşfeden büyük bir mutasavvıftır Niyâzî. Niyâzî-i Mısrî ömrünü ilim, din ve tasavvuf yolunda harcamış, birçok talebe yetiştirmiş bir büyük mutasavvıftır. İlim tahsili için Mısır’a gittiği için “Mısrî” lakabını almıştır. Aslında Malatyalıdır. Sultan 4. Mehmed, onun şöhretini duyunca Lehistan seferine çıkmadan önce ordunun mânevî gücünü yükseltmek için onu İstanbul’a çağırıyor; hatta sefere de onunla birlikte çıkıyordu.

Türkçe ve Arapça mensûr ve manzûm on ciltten fazla eseri bulunmaktadır. Aruzla yazdığı şiirlerde, Nesîmî ve Fuzûlî; hece ile yazdıklarında da Yûnus etkisi görülüyor. Özellikle hece ile yazdıklarında Yûnus Emre ile neredeyse aynı ifâdeler, aynı kafiyeler, hatta aynı mısralara da rastlamak mümkündür.

Hz. Muhammed (s.a.v.) gönül ve can mülkünün sultânıdır. Şair de na’tine, dilinde sürekli Peygamber Efendimiz’in övgüsüne dâir sözler bulunduğunu ifâde ederek başlıyor.

Allahu Teâlâ, Kur’ân-ı Kerim’de: “Vemâ erselnâke illâ rahmete’n-li’l-âlemîn”   âyetiyle Peygamber Efendimiz’i medhetmiştir. Bunun için O’nu beşeriyette medhedecek sözlerin hepsi eksik ve kısır kalacaktır.

Bunları söyleyen şair yine de Peygamber Efendimiz’in vasıflarını saymaya devam ediyor:

Alır şems ü kamer nûru yüzünden

Saçın “velleyli yeldâ”lar Muhammed

beytinde güneş ve ayın ışığını Hz. Muhammed (s.a.v.)’in yüzünden aldıkları söylenir ki bu anlatım artık dillerde pelesenk olmuştur. Aynı kalıplaşmış ifâde Peygamber Efendimiz’in saçının siyahlığını ifâde etmek için  “Velleyl/Leyl” Sûresi’nin zikredilmesi ile devam ediyor.

Eğer yüzü tasvîr edilecek olsaydı; parlaklığını ifâde etmek için mutlaka “Sûre-i Nûr” ve/veya “Eş-Şems” de geçecekti. Klâsik edebiyata mensûp şairlerin birçoğu, sanat ve söyleyiş özelliği bakımından incelenirken insanı bıktıracak derecede tekrarlara düştükleri görülüyor. Niyâzî Mısrî de bunlardan biridir.

Kaşındır “Kâbe kavseyni ev-ednâ”

Derinden açılır güller Muhammed

Klâsik edebiyatımızda sadece Peygamber Efendimiz’in kaşı değil, sıradan bir sevgilinin kaşı anıldığı zaman da çoğunda “Kâbe Kavseyni ev-ednâ ” âyeti iktibas edilir. Hz. Muhammed (s.a.v.) Mirac’a yükselmesinde yedi kat göğü geçerek arş-ı âlâya ayak basıyor.

Burada Rabbi ile buluşan Hz. Muhammed, Rabbi ile arasındaki mesafe iki yay aralığı (Kâbe kavseyn) belki daha yakın (ev ednâ) idi. Burada Necm Sûresi’ne telmihte bulunulmuştur. Kaşın kavisli oluşu şair(ler)de böyle bir çağrışım uyandırıyor.

Boyun eğmişdürür çeşmine hayrân

Çemen sahnında sümbüller Muhammed

Yukarıdaki anlatımda hüsn-i talil sanatı vardır. Sümbüllerin boyu kendi tabiati itibâriyle eğri olurken şair bunu güzel bir sebebe bağlıyor: Sümbüller Peygamber Efendimiz’in boyunu gördükten sonra aşağılık duygusuna kapılıp -belki kibirleri kırıldığından- boyunlarını yere eğmişlerdir.

Peygamberimiz’in dudakları lâ’l gibi değerli, ağzı maden kaynağıdır. Çünkü O’nun dili sadece Allah’tan gelen vahiyleri söylemekle meşguldür. Onun şânı yücedir. Çünkü O gökleri seyrân eylemiştir. Orada bütün peygamberlerin ruhları ve felekler Peygamber Efendimiz’e saygı ve hürmette bulunmuşlardır.

Burada gerek peygamberler gerekse felektekiler Peygamber Efendimiz’i cihanın padişahı kabul ederek, O’na ümmet oldular. Niçin olmasınlar ki Hz. Muhammed (s.a.v.)’de Allahu Teâlâ’nın rızâsını bulmuşlardır.

Şiir, diğer klâsik na’tlar gibi, Peygamber Efendimiz’den şefâat dileği ile son buluyor.