Peygamber Ahlâkı İle Ahlâklanmak

Yüce Allah Kalem Sûresi 4. âyette şöyle buyurmaktadır:

“Sen elbette yüce bir ahlâk üzeresin.”

Yüce Allah, peygamberleri insanlara örnek olarak gönderdiği gibi son peygamber Hz. Muhammed’i de en güzel örnek model olarak göndermiştir.[1] Zira Kur'ân-ı Kerîm’de peygamberlerin güzel ahlâk sahibi oldukları çeşitli âyetlerde ifade edilmektedir. Meselâ;

Hz. Nûh (a.s.), إِنَّهُ كَانَ عَبْدًا شَكُورًا “O, çok şükreden bir kul idi.”[2]

Hz. İbrahim (a.s.), إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَبِيًّا “O, özü-sözü doğru bir peygamberdi.”[3]

Hz. İsmail (a.s.), إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا “O, sözüne sâdıktı, resûl ve nebî idi.”[4]

Hz. Musâ (a.s.), إِنَّهُ كَانَ مُخْلَصًا وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا “O, ihlâs sahibi idi ve hem resûl, hem de nebî idi”[5]

Hz. Eyyûb (a.s.), إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ “Onu sabırlı (bir kul) olarak bulmuştuk. O, ne iyi kuldu! Daima Allah'a yönelirdi.”[6]

Hz. Muhammed (s.a.v.), âyette “Sen elbette yüce bir ahlâk üzeresin.”[7] şeklinde vasıflanmaktadır. İşte bu âyette Yüce Allah, Hz. Muhammed’in (s.a.v.), “en güzel ahlâk üzere” olduğunu beyan etmektedir. Gerçekten o insanlık tarihi boyunca en güzel ahlâka sahip tek beşerdi. Nitekim kendisi de, “Ben güzel ahlâkı tamamlamak için gönderildim.”[8] buyurmak suretiyle mekârim-i ahlâkı tamamlamak için gönderildiğini ifade etmiştir.

Hz. Peygamber, önce Yüce Allah’a karşı güzel ahlâk sahibiydi. Allah’a karşı güzel ahlâk nasıl olur? Allah’a karşı güzel ahlâk şu üç şekilde olmalıdır: 1. Tasdîk, 2. Tatbîk, 3. Rızâ.

1. Tasdîk: Allah’ın varlığına ve birliğine iman etmekle birlikte, onun peygamberler aracılığıyla gönderdiği bütün bilgilerin doğruluğunu tasdîk etmek gerekir. İman sadece dil ile söylenen kuru bir sözden ibaret değildir. Allah tarafından peygambere vahyedilen bütün bilgilerin doğru olduğunu tasdîk etmek de gerekmektedir.
   
   
2. Tatbîk: Tasdîkten sonra da Allah’ın emirlerine uyup onun yapılmasını emrettiği ilkeleri hayata tatbîk etmek, yasakladığı şeylerden de sakınmak gerekmektedir.
   
   
3. Rızâ: Allah’a karşı güzel ahlâk sahibi olmak, Allah’ın verdiği hükümleri kabul edip içimizde hiçbir sıkıntı duymadan ondan râzı olmak demektir. Nitekim Yüce Allah, “Hayır, Rabbine andolsun ki aralarında çıkan anlaşmazlık hususunda seni hakem kılıp sonra da verdiğin hükümden içlerinde hiçbir sıkıntı duymaksızın (onu) tam mânâsıyla kabullenmedikçe iman etmiş olmazlar.”[9] buyurmaktadır. “Allah ve Resulü’ne inanıyorum.” deyip de onların koymuş olduğu hükümleri kabul edip uygulamamak münâfıklık alâmeti olarak belirtilmektedir.

Bir Müslümanın Allah’a karşı güzel ahlâk sahibi olması gerektiği gibi, yaratılan bütün varlıklara karşı da güzel ahlâk sahibi olmalıdır. Nitekim Allah dostlarından Yunus Emre “Yaratılanı severiz yaratandan ötürü”[10] demek suretiyle bunu dile getirmiştir.

Yaratılan denilince yer ve gök arasında bulunan canlı cansız bütün varlıkları kapsamaktadır. Dolayısıyla Müslüman, Allah’ın yarattığı canlı cansız bütün varlıkları sevmeli ve onlara karşı güzel ahlâk sahibi olarak güzel davranmalıdır. Tabii ki Allah’ın yarattığı varlıklar içerisinde önce insanlara karşı güzel ahlâk sahibi olmak gerekir. İnsanlara karşı güzel ahlâk ise şu üç şekilde olmalıdır:

1. İnsanlara Eziyet Etmemek: Hz. Peygamber, hiçbir insana eziyette bulunmamıştır. Nitekim bir hadîs-i şerifinde, اَلْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ المُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ ويَدِهِ، وَالْمُهاجِرُ مَنْ هَجَرَ ما نَهَى اللَّهُ عنْهُ “(İyi) Müslüman, dilinden ve elinden Müslümanların emin olduğu kişidir. (Asıl) muhâcir de Allah'ın yasakladıklarını terk edendir."[11] buyurmuştur. Dolayısıyla Müslüman, çevresindeki diğer insanlara eliyle veya diliyle zarar verecek davranışlardan sakınmalıdır.
   
   
2. İnsanlara İyilik Yapmak: Hz. Peygamber dâimâ insanların iyiliğini düşünmüş ve onlara kendilerini Allah’ın sevgisine ve rızâsına kavuşturacak her türlü iyi ve güzel davranışı açıklamıştır. Müslümanlara da dâimâ insanlara iyilik yapmayı tavsiye etmiş ve şöyle buyurmuştur:

مَن نَفَّسَ عن مُؤْمِنٍ كُرْبَةً مِن كُرَبِ الدُّنْيَا، نَفَّسَ اللَّهُ عنْه كُرْبَةً مِن كُرَبِ يَومِ القِيَامَةِ، وَمَن يَسَّرَ علَى مُعْسِرٍ، يَسَّرَ اللَّهُ عليه في الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ، وَمَن سَتَرَ مُسْلِمًا، سَتَرَهُ اللَّهُ في الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ، وَاللَّهُ في عَوْنِ العَبْدِ ما كانَ العَبْدُ في عَوْنِ أَخِيهِ، وَمَن سَلَكَ طَرِيقًا يَلْتَمِسُ فيه عِلْمًا، سَهَّلَ اللَّهُ له به طَرِيقًا إلى الجَنَّةِ، وَما اجْتَمع قَوْمٌ في بَيْتٍ مِن بُيُوتِ اللهِ، يَتْلُونَ كِتَابَ اللهِ، وَيَتَدَارَسُونَهُ بيْنَهُمْ؛ إِلَّا نَزَلَتْ عليهمِ السَّكِينَةُ، وَغَشِيَتْهُمُ الرَّحْمَةُ، وَحَفَّتْهُمُ المَلَائِكَةُ، وَذَكَرَهُمُ اللَّهُ فِيمَن عِنْدَهُ، وَمَن بَطَّأَ به عَمَلُهُ، لَمْ يُسْرِعْ به نَسَبُهُ.

“Kim bir mü’minin dünyalık sıkıntılarından birini giderirse Allah da onun kıyâmet günü sıkıntılarından birini giderir. Kim zor durumda olana kolaylık sağlarsa Allah da ona dünyasında ve âhiretinde kolaylık sağlar. Kim Müslümanın ayıbını örterse Allah da onun dünyada ve âhirette ayıplarını örter. Kul, kardeşine yardım ettiği müddetçe Allah da kula yardım eder. Kim din ilmini öğrenmek için yola çıkarsa, Allah onun için cennetin yolunu kolaylaştırır.”[12]

3. Tatlı Dilli ve Güler Yüzlü Olmak: Hz. Peygamber, insanlarla olan beşerî ilişkilerinde dâimâ tatlı dil ve güler yüzle davranmıştır. Bir hadîs-i şerifinde, “(Mü’min) kardeşine tebessüm etmen sadakadır.”[13] buyurmak suretiyle bizlere tatlı dilli ve güler yüzlü olmayı tavsiye etmiştir.

Hz. Peygamber’in insanlarla olan ilişkilerinde şu özelliklere sahip olduğunu görmekteyiz:

Hz. Peygamber (s.a.v.) selamlaşmaya önem verirdi. İnsanlara değer verir, zengin fakir ayırımı yapmazdı. Hastaları ziyâret ederdi. Kimseyi kırmaz, incitmezdi, hatâyı yüze vurmazdı. Hz. Peygamber çocukları çok severdi. İnsanlara karşı cömert davranırdı. Çok vefâlıydı.

İşlerinde istişâreye önem verirdi. Hediyeleşmeyi severdi. Sözleri ve fiilleri birbiriyle uyum içindeydi. Hayatında tatbîk ettiği İslâmî ilkeleri insanlara anlatırdı. Kendi yaşadığı ve hayatında yaptığı şeyleri insanlara anlattığı için insanlar tarafından dinlenmiş ve kabul görmüştür. Rasulullah bazen insanlara latîfeler de yapardı. Ancak şaka yapıyorum diye aslâ yalan söylemez, insanları kıracak, incitecek davranışlarda bulunmazdı.

Bizler yirmi birinci yüzyıl Müslümanları olarak insanlarla ilişkilerimizde Hz. Peygamber’i örnek almalıyız. Resûl-i Ekrem (s.a.v.), bir gün Ebû Hüreyre’ye hitaben,

• “Ey Ebû Hüreyre, güzel ahlâklı olmaya gayret et.” buyurdu. Ebû Hüreyre,
• “Güzel ahlâk nedir, ya Resûlallah?” diye sorduğu zaman, Resûl-i Ekrem (s.a.v.),
• اُعْفُ عمَّنْ ظَلَمَكَ ، وَصِلْ مَنْ قَطَعَكَ ، وَأَحْسِنْ إلى مَنْ أَسَاءَ إِلَيْكَ “Sana kötülük edeni bağışla, sana gelmeyene git, sana vermeyene ver, işte güzel ahlâk budur.”[14]

Netice olarak diyebiliriz ki, İslâm Dini en güzel ahlâkî prensipleri ortaya koyan bir dindir. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.v.) Efendimiz tarafından bizlere miras bırakılan başlıca güzel ahlâkî ilkeler şunlardır: “Doğruluk, dürüstlük, sözünde durmak, temizlik, cömertlik, sabır, tevâzu, iffet ve hayâ, tevekkül, kanaat, şükür, çalışma, şefkat, cesâret, nez3aket, vefâ, hoşgörülü olmak, güler yüzlü, güzel sözlü olmak, sâdelik.”

Güzel ahlâkın yanında bir de kötü huy ve davranışlar vardır ki, bunlar, “Yalan, iftirâ, gıybet, kötü zan, alay etme, ikiyüzlülük, sözünde durmama, gösteriş, haset, kin, düşmanlık, öfke, kibir, cimrilik, nemelâzımcılık vb.”

Öyleyse biz de, bizlere en güzel örnek olarak gönderilen sevgili peygamberimizin güzel ahlâkıyla ahlâklanıp, kötü huy ve davranışlardan uzak durmalıyız.

*     NEVÜ İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi. msoysaldi@gmail.com

[1]     33/Ahzâb, 21.

[2]     17/İsrâ, 3.

[3]     19/Meryem, 41.

[4]     19/Meryem, 54.

[5]     19/Meryem, 51.

[6]     38/Sâd, 44.

[7]     68/Kalem, 4.

[8]     Bk., Mâlik b. Enes, el-Muvatta, “Husnü'l-Halk”, 8; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, 2/381.

[9]     4/Nisâ, 65.

[10]    Ahmet Yaşar Ocak, Türk Sufiliğine Bakışlar, (İstanbul: İletişim Yayınları, 2012), 103.

[11]    Buhârî, “Îman”, 4, 5, “Rikâk”, 26; Müslim, “Îmân”, 64-65.

[12]    Buhârî, “Mezâlim”, 3; Müslim, “Birr”, 58; Ebû Dâvûd, “Edeb”, 38, 60; Tirmizî, “Hudûd”, 3, “Birr”, 19; İbn Mâce, “Mukaddime”, 17.

[13]    Tirmizî, “Birr”, 36.

[14]    Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, 4/148, 158.