Kutadgu Bilig’den Yansımalar
Bazı eserler vardır ki asırlar da geçse üzerinden, değerinden bir şey yitirmez. Yûsuf Has Hâcib’in neredeyse bin yıl önce kaleme aldığı Kutadgu Bilig de böyle ölümsüz eserlerden biridir. Bu yazımızda Kutadgu Bilig’den seçilmiş doğruluğu bugün için de geçerli olan değerli, kulaklara küpe olabilecek sözlerinden sunacağız.
Beyitler günümüz Türkçesine Reşit Rahmeti Arat tarafından çevrilmiştir. Açıklama istemeyecek kadar açık ve anlaşılır olan bu söz incilerinin doğrudan metinlerini sunmakla yetiniyoruz.
İnsan:
865. Saâdette yükselmek için, insana doğruluk lâzımdır; insanlık doğruluğun adıdır, inan!
866. İnsan nâdir değil, insanlık nâdirdir. İnsan az değil, doğruluk azdır.
1691. Vefâya karşı vefâ göstermek insanlık vazifesidir; vefâkârlık et, insan ol ve adını yükselt.
2210. İnsanların seçkini hayâ sahibi olanıdır; hayâ sahibi olan kimse insanların başıdır.
2612. Gözü tok insan, fakir olsa dahi, zengin sayılır; insan sebat ederse her işte muvaffak olur.
2895. Hastalık ve rahatsızlık insana boğazdan gelir; tedavi ve ilaç da boğazdan olur.
2986. İnsan emeğini takdir etmeyen kimseye insan dememelidir; o hayvana benzer.
4130. Başkalarının önündeki yemeğe el uzatma; ey temiz kalpli insan, kendi önündeki yemeği ye.
4589. Boğazını gözet ve aşağılık insan olma; bir boğaz için insanların kulu durumuna düşme.
4917. Büyüklük ile fazla sevinme ve gururlanma; insan büyüdükçe zahmeti de artar.
5730. İnsanlar arasında insan olan kimse, başkalarına faydası dokunan kimsedir.
6102. İnsanların seçkini faydalı olan insandır; halk nazarında muteber kimse, merhametli olan insandır.
6096. Cömert ve alçakgönüllü ol, tuz-ekmek yedir; başkalarının ayıbını görme ört ve yok farz et.
4275. İnsanların sana her vakit yakınlık göstermesini istersen, onlardan hiçbir istekte bulunma ve onların suyuna git.
4548. Ev almak istersen, komşusunu sor; yer almak istersen suyunu sor.
5387. Fakir derler, fakir olan kimdir; fakir, istediği kadar zengin olsun, aç gözlü olan kimsedir.
1298. İki yüzlü adama sır verme; sözün yayılır sırrın ortaya çıkar.
1299. Dedikodu yapanları evine yaklaştırma, görüp öğrendiklerini bütün halka yayarlar.
Gönül
3394. Gönül sırça gibidir, ey oğul; onu çok iyi muhâfaza et, kırılmasın.
5865. Gönül beydir, bu vücut ise kul ve esirdir; o kendisine söylenen sözlerden bazen soğur, bazen de ısınır.
4610. İnsanın gönlü incedir, o bir sırçaya benzer; ona çok dikkat et kaba söz söyleme, kırılır.
1327. Kardeş ve akrabaya yakınlık göster; güler yüzle büyüğün ve küçüğün gönlünü al.
3688. Hangi işi yapmak istersen, önce bunu gönlüne danış.
Nefis:
3628. Nefsinin arzusunu kendisinden uzaklaştıran ve ibâdete koşan kimse, gizli düşmana fırsat vermez.
4253. Çekememek bir hastalıktır ve uzun bir tedaviye muhtaçtır; onun yediği kendisini yer ve o kendi kendisini eritir.
5204. Sen kendi hareketini doğrult, tavrını düzelt; halkın hareketi kendiliğinden düzene girer.
6118. Hevâ ve arzu peşinde koşma, nefsine mâni ol; başkalarını çekiştirme, dilini tut!
Eğitim:
1224. Baba çocuğunu küçüklüğünde başıboş bırakırsa, kabâhat ve suç çocukta değil, babadadır.
1495. Oğul-kız küçüklükte ne öğrenirse, yaşlanıp ölünceye kadar onu unutmaz.
5533. Bir işi iki kişiye birden tevdî etme, onlar birbirlerine yüklerler ve iş yapılmadan kalır.
Doğruluk
5285. Sen her vakit doğrulukla hükmet; beylik kanun ile ayakta durur.
5598. Sen doğrulukla Tanrı’nın sevgisini kazanırsın; halka kızıp onlara karşı doğruluktan ayrılma.
Helâl Yemek:
4408. Gerçekten takvâ sahibi olmak istersen, boğazının ve sırtının nasibi helâl olmalıdır.
5350. Helâl yiyen kimse Tanrı’ya karşı günah işlemez; helâl ye, yarın için azığın da helâl olsun.
453. Gelirine göre masrafını ayarla; masrafına göre de derhal îrâdını tanzim et.
Vefa:
3427. Başkalarının yükünü yüklenmeli fakat onlara yük yüklememeli; cefâ edenlere karşı, ses çıkarmadan vefâ göstermelidir.
5490. Müslüman Müslüman ile kardeştir; kardeşe karşı düşmanca davranma, onlar ile her vakit iyi geçin.
5797. İnsan olanlar tuz ekmek hakkını gözeterek, bunu verene canlarını fedâ ederler.
Bilgi
152. Bilgiyi büyük ve anlayışı ulu bil; seçkin kulu bu iki şey yükseltir.
157. Bilgisiz insan hep hastalıklı olur; hastalık tedavi edilmezse, insan çabuk ölür.
311. Misk ve bilgi birbirine benzer; insan bunları yanında gizli tutamaz.
6609. Bilgi bir denizdir, onun ucu bucağı yoktur, serçe emse emse bundan ağzına ne kadar su alabilir.
Dil ve Söz
163. İnsanı dil kıymetlendirir ve insan onunla saâdet bulur; insanı dil kıymetten düşürür ve insanın dili yüzünden başı gider.
169. Sen kendi selâmetini istiyorsan, ağzından yakışıksız bir söz kaçırma.
274. Akıl süsü dil, dil süsü sözdür; insanın süsü yüz, yüzün süsü gözdür.
669. Akarsu, güzel söz ve devlet, bunlar durmadan, yorulup dinlenmeden, dünyayı dolaşırlar.
965. Diline hâkim olan insan ne der, dinle; kendisine hâkim olan insan rahat ve huzur içinde yaşar.
1015. Çok söylemekle insan âlim olmaz; çok dinlemekle âlim başköşeyi bulur.
1026. Doğru söyleyecekse, dilin kımıldasın; sözün eğri ise, onu saklamalısın.
1916. Söylenmeyen söz som altın sayılır; ağızdan çıkınca bakır olur.
2686. Ağızdan bazen ateş, bazen de su çıkar; bunların biri yapar, biri de yıkar.
4552. Sözünü düşünerek söyle, sana keder gelmez. Hayatını boşuna geçirme, pişman olmazsın.
5777. Doğru söz acıdır; onu hazmedebilirsen, yarın faydasını görürsün, o sana zevk verir.
4052. Hareketini doğrult tavrını düzelt, kendini gözet, gönlün, dilin dürüst olsun, sözünü kısa kes!
5876. Her sözü dinle, ancak lüzumlu olanı al; lüzumsuz olan sözleri orada bırak.
6095. Güler yüzlü tatlı sözlü ol ve iyi hareket et; böylece devir döner ve sana saâdet geliverir.
İyilik
226. Sen her iki dünyayı arzu ediyorsan, bunun çaresi iyilik yapmaktır.
881. Eğer iyilik ananın ak sütü ile insanın ruhuna girerse, o ölünceye kadar doğru yoldan çıkmaz.
1296. Dâimâ iyilik yap, kötülükten uzak dur; ister otur ister kalk, bundan sana hep iyilik gelir.
Kibir ve Gurur
707. Kibir ve gurur ile başkalarını incitmemeli, kendisini küçüklerin eğlence ve tahakkümüne bırakmamalıdır.
3428. Öç ve kibri gönülden atmalı, gönlünde ne varsa, dilinde de o olmalıdır.
Akıl
1861. Akıl bir meş’aledir, kör için gözdür; ölü vücut için can, dilsiz için sözdür.
1991. Gönül olmazsa insan gözünün faydası yoktur; akıl olmazsa insan gönlünden lâyıkıyla istifâde edemez.
3558. Bilgili insan fânî olana gönül vermez; akıllı ve ağırbaşlı insan gelecek olana hazırlanır.
6161. Hevâ ve arzularına hâkim ol, akıl ile nefsin boynunu kır; insanlık nişanı ve akıllılık alâmeti budur.
İyi Kötü; İyilik Kötülük
890. Kötü serbest kalırsa, iyi ortadan kaybolur; iyi hâkim vaziyette olursa, kötü ortadan kalkar.
633. Bütün yanlışlıkların başı aceleciliktir: bütün iyi işler dâimâ teennî ile yapılan işlerdir.
1228. Çocuklara fazilet ve bilgi öğretmeli ki, onlar iyi ve güzel yetişsinler.
1315. Başkasının zararını isteme, kendin de zarar verme; hep iyilik yap, kendi hevâ ve hevesine hâkim ol.
1486. Çocukların iyi veya kötü olmalarına anne ve babaları sebep olur.
1664. Doğruluk, hayâ ve iyi hareket bu üçü kimde bileşirse, o insan mes’ud olur.
1297. Kötü arkadaşa yaklaşma, sana zarar getirir; kötülük yılandır, dikkat et, seni sokar.
2763. İnsanı yakışıksız işlerden alıkoyan hayadır; kötü tabiatlı insanları düzelten de yine hayadır.
4194. Kötüyü arkadaş edinme, ondan uzak dur, kaç; kötü arkadaş seni yolundan şaşırtır.
4708. İnsanların kutlusu yükseldikçe iyi olur ve kötülüğü bırakır.
5527. Kötüye değer vermezsen, o gittikçe tavır ve hareketini düzeltir; iyiye itibar gösterirsen, onun hâl ve tavrı daha da iyi olur.
5549. İyinin serbest dolaşabilmesi için kötünün ya zincirde veya zindanda olması lâzımdır, ey metin yürek.
Dünya
1147. Kim âhiretini ma’mur etmek isterse, her iki dünyayı harap etmesin.
1331. Bu dünya ile oyalanma, geçer, gider; bu devlete (dünya saâdetini) inanma, çabuk ihtiyarlar.
1408. Bu dünya malı acı su gibidir; insan ne kadar içerse içsin, kanmaz; onun dili bile ıslanmaz.
1443. Bu dünya bir konaktır, sen kendini kervan say, bir kervan konakta ne kadar kalabilir.
3089. Ey yoldan azmış, başı dönmüş adam, bu dünyaya hiç gönül verme onun dibi bataklıktır.
3538. Kim kendisini kovalarsa bu dünya ondan kaçar; eğer ondan kaçarsan bu defa o seni kovalar.
Zulüm
2032. Zulüm yanar ateştir, yaklaşanı yakar; kanun sudur; akarsa nimet yetişir.
Ölüm
1086. Doğan herkes ölmeye, yükselen her şey düşmeye mahkumdur.
4826. Gâfil olma, ölümü uzak sanma; onu beklemediğin bir anda pusudan çıkan bir düşman gibi, karşında bulursun.
6137. Ey kardeş, saâdet seni sarhoş etmesin; ayılınca hiç şüphe yok gözün yaşla dolar.
4693. Gençlikte davran, Tanrı’ya ibâdet kıl, ihtiyarlıkta bu yapılmaz, bunu iyice bil.
4812. Geçen günün boşuna geçerse, sonunda pişman olursun; bu hayatı boşuna harcarsan, onu tekrar elde edemezsin.
5264. Her doğan ölmek için doğar, ölen kimse adı ile bir iz bırakır.
6113. Göçecek olan kimse köşk ve saray yapmaz, gezgin kimse yolda aylar ve yıllarca kalmaz.
3634. Geçmiş ile gelecek arasında ancak bir konak vardır; bir konaklık hayat için o kadar gürültü etme.
Mahmut KAPLAN
Yazar
Ne zaman ki bir toplumda ilmin değeri azalmış ve âlimlerin kıymeti idrâk edilememişse, o toplumda ahlâkî bozulma baş göstermiştir. Toplumlar en yüksek seviyelerine ilme önem verdikleri dönemlerde eriş...
Yazar: Aydın BAŞAR
İnsanların ilk yerleştiği kıtalardan birisi olarak bilinen Afrika, gündüzleri güneşin kavurduğu, geceleri çöl rüzgârlarının savurduğu bir coğrafya olmasından ötürü müdür “tarihî itibari ile de “kara/k...
Yazar: Oğuzhan AYDIN
Bilindiği gibi Hz. Peygamber (s.a.v.) hayattayken vahiy nâzil olmaya devam ediyordu. Sahâbe, amelî ve dünyevî konularda olduğu gibi îtikâdî konularda da kafalarına takılan her türlü soruyu sevgili Pey...
Yazar: Ramazan ALTINTAŞ
Fıtnat Hanım, Nâbî yolunda şiir söyleyen bir şaire olduğundan hikemî gazeller de kaleme almıştır. Şaire, hikmet vadisinde yazdığı gazellerde, erkek şairler kadar başarı göstermiş, diyebiliriz. Bir örn...
Yazar: Mahmut KAPLAN
