4. Mehmed’in Hayırlı Kızı Hatice Sultan

Sultan IV. Mehmed’in ilk kızıdır. Annesi Emetullah Rabia Gülnûş Sultan’dır. Doğum tarihinde bir netlik yoktur, yaygın olarak 1658 ve 1662 tarihleri zikredilmektedir. Bulûğ çağına gelince 1675 yılı Temmuz ayında ikinci vezir Musahip Mustafa Paşa ile Edirne’de evlendirildi. Padişah IV. Mehmed, kızı için günlerce süren muazzam bir düğün merasimi tertipletti; ziyafetler verdi, ihsanlar dağıttı.

4.Mehmed’in düğün için hazırlattığı çeyize, o sırada Edirne’de bulunan seyyahlar hayran olmuşlardı. Hatice Sultan’ın çeyizi seksen altı katırla taşınmış, katırların üstü kaftanlık kumaşlarla örtülmüştü. Bu göz kamaştırıcı geçit törenindeki yatak odası takımlarının üstleri değerli incilerle kaplanmış, gümüş ve altın işlemelerle süslenmişti.

Bazı katırların üzerindeki yükler ise siyah meşinle örtülmüştü. Bunlar, Hatice Sultan’ın sergilenmeyen özel eşyalarıydı. Ayrıca pek çok halı, kilim, yatak ve sofra örtüsü vardı. Süslü porselen mumluklar ve altın şamdanlar dışında üstü incili, elmaslı çizmeler, pabuçlar, terlikler ve nalınlar, değerli taşlarla bezenmiş bilezikler, gerdanlıklar, küpeler, üzerleri mücevherlerle süslü küçüklü büyüklü dürbünler, inciler ve mücevherlerle kaplı tabure ve el işlemesi taçlar en göz alan çeyiz eşyasındandı.

Bunların yanında, alayda yedi katıra yüklenmiş şeker sandıkları, sekiz şeker nahili (birkaç kattan oluşan konik yüksek süs) ve iki adet şekerden yapılmış bahçe maketi geçirilmiştir. Şeker bahçelerinin içinde yine şekerden yapılmış bülbüller, aslanlar, balıklar, tavuslar, karacalar, develer ve çeşitli kuşlar bulunmaktaydı. Ayrıca her birini ikişer kişinin taşıdığı baş tablaları içinde akide şekerleri vardı.

Hatice Sultan’ın bu izdivaçtan dört oğlu dünyaya geldi. Kocası Mustafa Paşa, 1686 yılında vefat etti. Babası IV. Mehmed, büyük oğlu Mehmed Bey’i has odaya, küçük yaşlarda ölen diğer üçünü de hazine odasına yerleştirdi. IV. Mehmed dul kalan kızını, eşkıyalıklarıyla nam salan Serçeşme Yeğen Osman Paşa ile evlendirmek istedi.

Niyeti Anadolu’daki eşkıyalık hareketlerini ortadan kaldırmaktı. Zaten Hatice Sultan’la evlenebilmesi için bunu şart koşmuştu. Bundan bir sene sonra IV. Mehmed’in tahttan indirilmesi ve yerine II. Süleyman’ın tahta çıkması üzerine bu evlilik teşebbüsü gerçekleşmedi.

Yeni Padişah II. Süleyman, Hatice Sultan’ı 1690-1691’de Morali Hasan Paşa ile evlendirdi. Hasan Paşa, bu izdivacı müteakip “Enişte” lakabıyla anılmaya başladı. Hasan Paşa bir müddet sonra veziriazamlığa terfi ettirildi. Lakin 1704’te veziriazamlıktan azledildi ve İzmit’e sürüldü. Sultanların taşraya çıkmaları yasak olduğu hâlde Hatice Sultan, Padişah II. Süleyman’dan izin alarak kocasının yanına gitti.

Hatice Sultan bir süre kocasıyla birlikte İzmit’te yaşadı. Hasan Paşa, üç yıl sonra affedildi ve Mısır Valiliğine atandı. Hatice Sultan, bu defa eşine eşlik edemedi ve İstanbul’a dönmek zorunda kaldı. Hasan Paşa 1713’te vefat etti. Böylece Hatice Sultan, ikinci defa dul kalmış oldu. Bir daha da evlenmediği tahmin edilmektedir. Bu evliliğinden bir kız, iki erkek çocuk dünyaya getirdiği sanılmaktadır. İki evliliğinde de hem eşlerinin hem de doğan tüm evlatlarının ölüm acılarına tanıklık etti.

Hatice Sultan, yaklaşık 80 yıllık uzun bir ömür, görkemli bir hayat sürdü. Gerek İstanbul’da gerekse taşrada yaşadığı yerlerde varlığını hissettirdi. Çok zengin ve varlıklıydı. İstanbul’da edindiği mülkler ve vakıflarla şehrin iktisadî hayatına canlılık kazandırdı.

Fırınları, mezbahası, kasap dükkânlarıyla halkın iaşesini sağlarken, tesis veya tamir ettirdiği saray, mektep, cami, hamam, çeşme, sebil gibi yapılarla şehrin imarına katkıda bulundu. Ömrünün son yıllarını hayır işleriyle geçirdi. Sahip olduğu mülklerinin gelirlerini genellikle saraylarının bulunduğu mahallelerdeki muhtaç kişilere dağıtırdı. Hayli yaşlanmış olarak 9 Mayıs 1743’te dünyadan ayrıldı. Naaşı, Yeni Cami Türbesi’ne defnedildi.

Hatice Sultan, farklı zamanlarda eklettiği binalarla Yavedud Mahallesi’ni kendine yetebilecek bir mahalleye dönüştürdü. 1711’de yaptırdığı sıbyan mektebi, çeşme ve sebil, mektebin altındaki 6 dükkân ve 1719’da Ayvansaray’daki Yavedud İskelesi’nde harap bir haldeyken tamir ettirdiği Tırpancı Mescidi (Yavedud Camii) mahallenin çehresini değiştirdi.

Ölümünden sonra, adı tespit edilemeyen biri, onun için 1764 yılında, Üsküdar’da İhsaniye Harem İskelesi yolu üzerindeki Hatice Sultan Çeşmesi’ni yaptırmıştır.