Ölüm Gerçeği

Hastalık, salgın, yoksulluk, savaş ve çatışma ortamlarıyla ölüm oranlarının hızla arttığı bir dönemde yaşayan Yunus Emre, ölüm temasını öncelikli olarak ele almış, özellikle genç yaşta ölenleri anıp şiirinde ölüm gerçeğini sıklıkla işlemiştir. Yunus Emre ölümden en fazla söz eden, ölürken ve öldükten sonraki hâlleri acı, tok, etkili, gerçek ve samimi bir şekilde dile getiren bir şairdir. Ölüm gerçeğini en yalın ve açık tarzda ele aldığı bir şiirinde dünya hayatının geçiciliğine şu şekilde dikkat çekmektedir:

Geldi geçti ömrüm benim, şol yel esip geçmiş gibi

Hele bana şöyle gelir, şol göz açıp yummuş gibi

İşbu söze Hak tanıktır, bu can gövdeye konuktur

Bir gün ola çıka gide, kafesten kuş uçmuş gibi

Miskin âdem oğlanını, benzetmişler ekinciye

Kimi biter, kimi yiter, yere tohum saçmış gibi

Bu dünyada bir nesneye, yanar içim, göyner özüm

Yiğit iken ölenlere, gök ekini biçmiş gibi

Bir hastaya vardın ise, bir içim su verdin ise

Yarın anda karşı gele, hak şarabın içmiş gibi

Bir miskini gördün ise, bir eskice verdin ise

Yarın anda karşı gele, hulle donun biçmiş gibi

Yunus Emre bu dünyada, iki kişi kalır derler

Meğer Hızır İlyas ola, âb-ı hayat içmiş gibi.

Kişinin varlığına, makamına, şanına, şöhretine, gençliğine, gücüne ve kuvvetine güvenmeden acizliğini hissetmesini, hayatın bir varmış ve bir yokmuş gibi ne denli gelip geçici olduğunu Yunus Emre şu şiirinde daha açık izah etmektedir:

Hiç bilmezem kezik kimin, aramızda gezer ölüm

Halkı bostan edinmiştir, dilediğin üzer ölüm

Bir nicenin belin büker, bir nicenin mülkün yıkar

Bir nicenin yaşın döker, var gücünü ezer ölüm

Birinin alır kardaşın, revan döker gözü yaşın

Hiç onarmaz bağrı başın, hayır işten bezer ölüm

Yiğidi koca olunca, komaz kendiyi bilince

Birini koyup gelince, gözlerini süzer ölüm

Kanı anın sevdik yâri, kıl tâatın arı yürü

Miskin Yunus aydur bunu, ejderhalar ezer ölüm.

Ölen kişiler garip ve kimsesiz olunca, onların yalnızlığı Yunus Emre’yi divane kılar. Yalnızlık, gariplik, yoksulluk, muhtaçlık ve çaresizlik psikolojisinin ne denli zor ve yürek burkan bir durum olduğundan bahisle şöyle seslenir bizlere:

Acep şu yerde var mı ola, şöyle garip bencileyin

Bağrı başlı gözü yaşlı, şöyle garip bencileyin

Gezdim Rum ile Şam'ı, Yukarı illeri kamu

Çok istedim bulamadım, şöyle garip bencileyin

Bendeler garip olmasın, firkat oduna yanmasın

Hocam kimseler olmasın, şöyle garip bencileyin

Bir garip ölmüş diyeler, üç günden sonra duyalar

Soğuk su ile yuyalar, şöyle garip bencileyin

Söyler dilim ağlar gözüm, gariplere göyner özüm

Meğerki gökte yıldızım, ola garip bencileyin

Nice bu dert ile yanam, ecel ere bir gün ölem

Meğerki sinimde bulam, şöyle garip bencileyin

Hey Emrem Yunus bîçâre, bulunmaz derdime çare

Var imdi gez şardan şare, şöyle garip bencileyin.

Her ne kadar ölümün soğuk yüzünü güçlü hissiyatla ortaya koysa da Yunus Emre, ölümü her şeyin bittiği gibi bir sonuç olarak görmemektedir. Ona göre ölüm aynı zamanda bir uyarıcı ve terbiye edici bir özelliğe sahiptir. Ölüm bizlere ahiret hayatına hazırlık noktasında ebedilik dersleri vermektedir. Bu derslerin hepsi şu dizelerinde de ifade ettiği gibi dünyada nasıl yaşanması gerektiğini ortaya koymaktadır:

Sana ibret gerek ise, gel göresin bu sinleri

Ger taş isen eriyesin, bakıp görücek bunları

Şunlar ki çoktur malları, gör nice oldu halları

Son ucu bir gömlek imiş, anın da yoktur yenleri

Kani mülke benim deyen, köşk ü saray beğenmeyen

Şimdi bir evde yaturlar, taşlar olmuş üstünleri

Bunlar geri gelmeyeler, zühd u tâat kılmayalar

Bu beyliği bulmayalar, zira geçti devranları

Kani ol şirin sözlüler, kani ol güneş yüzlüler

Şöyle kaybolmuş bunlar, hiç belirmez nişanları

Bunlar bir vakt beyler idi, kapıcılar korlar idi

Gel imdi gör, bilmeyesin, bey hangidir ya kulları

Ne kapı vardır giresi, ne yemek vardır yiyesi

Ne ışık vardır göresi, dün olmuştur gündüzleri

Bir gün senin dahi Yunus, benim dediklerin kala

Seni dahi böyle ide, nitekim etti bunları.

Ölüm kadar büyük vaiz yoktur. Hayat ile ölüm Yunus Emre’nin şiirlerinde iç içedir. Hayatın en büyük gerçeği elbette ölüm olgusudur. Dünya hayatı son derece fanidir, hayat nehri akıp gitmektedir, geçen günler geri getirilememektedir. İbret almak, dikkatli olmak, gözümüzü açmak, geleceğe hazırlanmak, sorumluluğumuzun gereğini yerine getirmek ve Müslümanca yaşamak, sonsuzluk hayatına hazırlık yapmak sadedinde ölüm, bizleri geçici tutkulardan kurtarmaktadır. Ölümle dünya zindanından kurtulmakta ve ebedi hayata geçiş yapabilmekteyiz. Şöyle ki:

Ağla gözüm ağla gülmezem ayruk

Gönül Dost'a gider gelmezem ayruk

Ne gam bunda bana, bin gez ölürsem

Anda ölüm olmaz, ölmezem ayruk

Yansın canım yansın aşkın oduna

Aksın kanlı yaşım silmezem ayruk

Göyündüm aşk ile tâ kül olunca

Boyandım rengine, solmazam ayruk

Beni irşad eden mürşid-i kâmil

Yeter, bir el almazam ayruk

Varlığım yokluğa denişmişem ben

Bugün cana, başa kalmazam ayruk

Fenâdan bâkıye göç eyler olduk

Güneldim şol yola, dönmezem ayruk

Muhabbet bahrının gavvası oldum

Gerekmez, Ceyhuna dalmazam ayruk

Dilerim fazlından ayırmayasın

Hocam, senden özge sevmezem ayruk

Söyler âşık dilinden bunu Yunus

Eğer âşık isem, ölmezem ayruk.

Yunus Emre’nin düşünce sisteminde ölüm, nefsin arzularını söküp atmak, nefsin hastalıklarından kurtulmak, benlik duygusunu terk etmek, bayağı tutkulardan kurtulmaktır. Ölüm; günahlarımızın muhasebesini tutmak, hatalarımızı düzeltmek, kötü gidişatımıza son vermek, kendimizi otokontrole tabi tutmak, kötü ahlâklardan kurtulup güzel ahlâklı bir konuma gelmektedir. Âşık kimdir sorusuna verdiği cevapta bizlerden canımızı aşk yoluna feda kılmamızı istemektedir:

Cânını ‘ışk yolına virmeyen ‘âşık mıdur

Cehd eyleyüp ol dosta irmeyen ‘âşık mıdur

 ‘Işk kadehinden içüp nefs dileginden geçüp

Hak yolına er gibi turmayan ‘âşık mıdur

Dost sevgüsin gönülde cânıla berkitmeyen

Tûl-ı emel defterin dürmeyen ‘âşık mıdur

Dâyim riyâzât çeküp halvetlerde diz çöküp

Hak dîdârı eserin görmeyen 'âşık mıdur

‘Işka tanışık sıgmaz degme cân göge agmaz

Pervâne gibi oda yanmayan 'âşık mıdur

Kişi dertlü olıcak dermân istegen olur

Kendü derdi dermânın sormayan ‘âşık mıdur

İy Yûnus sen dostunun cefâsına katlangıl

Yüregine 'ışk odın urmayan 'âşık mıdur.

Özetle Yunus Emre’ye göre ölüm hayat gerçeğinin ta kendisidir. Ölümden kaçış asla mümkün değildir. Ölüm gerçeğini idrak edenler ebedi hayata hazırlık yaparlar. Ölümsüzlük ruhuna sahip olanlar için ölüm, sadece bir yolculuktan ibarettir. Asıl ölüm kötü hasletlerden arınmak, imansızlık girdabından kurtulmak, salih amele koyulmak, gayret kemerini kuşanmak, ahiret hayatına hazırlanmak, Rabbimize yaraşır bir kulluk gerçekleştirmektir.

Ölüm bir vuslat deneyimidir. Yegâne sevdiğimiz varlık olarak Rabbimize kavuşmak, Rabbimizin katında O’nun rızasına layık bir konuma gelebilmektir. İşte o zaman ölüm acı bir hal değil ballar balını bulmaktır.