Bütün Varlıklar Senin Hükmün Altındadır

Edebiyat , 266.Sayı

Paylaş

Senin emrine mahkûm cümlesidir taht-ı hükmünde

Kamu mahlûk u âlem ins ü cân arz u semâ yâ Rab

(Ey Rabb’im! Bu dünyadaki yer, gök, insan ve cinler, yaratılmış olan bütün varlıklar Senin hükmün altındadır, hepsi Senin hükmüne boyun eğerler.)

Bu beyit Osman Hulûsi Efendi’nin:

Kara yüzümle geldim kapına eyle atâ Yâ Rab

Dileğim isteğim Senden hemân ancak rızâ Yâ Rab

(Ey Rabb’im! Dileğim, tek isteğim sadece Senin rızana ulaşmaktır. Huzûruna bu kara yüzümle geldimse de Senden bağışlanmamı diliyorum. Bağışla beni Allah’ım!) matlaı ile başlayan münâcâtından alındı.

Yalvarma, yakarış, tazarru, niyaz anlamlarına gelen münâcat, edebiyatımızda bir şiir terimi olarak Allah’a yalvarmak, Ondan meded ummak için yazılan genellikle manzum eserler için kullanılmaktadır.

Münâcâtların en çok görüldüğü dönem Klasik edebiyat dönemidir, fakat bunun yanı sıra halk şiirimizde de münâcâtlara çokça rastlanmaktadır. Bunların birçoğu ilâhî formunda bestelenmiştir. Söyleyişlerde, muhtevada değişiklikler olsa da Tanzimat ve ondan sonraki dönemlerde de münâcât türünde eserler yazılmaya devam edilmiştir.

Sadece manzum değil mensur münâcâtlar da yazılmıştır ki bu türün en meşhuru Sinan Paşa’nın “Tazarru-nâme”sidir. İşte ondan birkaç satır mensur münâcât:

“Ey gözlerün nuru, ey gönüllerin süruru, başımızın tâcı ehl-i dilin mîrâcı, gönül hânesinin ziyâsı, dil hastesinin şitâsı, derd ehlinin enîsi, ışk avaresinin celîsi…

İlâhî, her neyi gülzâr ettinse anı ittim. İlâhî elime her ne sundunsa anı tuttum. İlâhî gönlüm oduna ne yaktınsa o tüter. İlâhî, vücudum bahçesine ne diktinse o biter…

İlâhî, kabul Senden, red Senden. İlâhî, şifâ Senden, dert Senden. İlâhî, dil verdin, zikrinden ayırma, gönül verdin fikrinden çevirme. İman verdin, dâim eyle; ihsan verdin, kâim eyle.”

Elmalılı Mehmet Hamdi Yazır'ın da mensur münâcâtı meşhurdur:

“İlâhî! Hamdini sözüme sertâc ettim, zikrini kalbime mi’râc ettim, kitabını kendime minhâc ettim. Ben yoktum var ettin, varlığından haberdâr ettin. Aşkınla gönlümü bîkarâr ettin. İnâyetine sığındım, kapına geldim, hidâyetine sığındım lütfuna geldim, kulluk edemedim affına geldim.

Şaşırtma beni, doğruyu söylet, neş’eni duyur, hakikati öğret. Sen duyurmazsan ben duyamam. Sen söyletmezsen ben söyleyemem. Sen sevdirmezsen ben sevdiremem. Sevdir bize hep sevdiklerini. Yerdir bize hep yerdiklerini. Yâr et bize erdirdiklerini...”

Birkaç şairden de manzum münâcât örneği verelim:

Ey Allah'ım beni Senden ayırma

Beni senin didarından ayırma

Seni sevmek benim dinim imanım

İlâhî din ü imandan ayırma/ Eşrefoğlu Rûmî

Yâ İlâhî, Sen beni insana muhtâc eyleme

Olur olmaz kimseye merdâna muhtâc eyleme

Ol habîbin fahr-ı âlem Mustafa’nın aşkına

Ganî eyle kalbimi düşmana muhtâc eyleme /Âşık Ömer

Müslüman mülkünü her yerde felâket vurdu…

Bir bu toprak kalıyor, dinimin son yurdu!

Bu da çiğnendi mi çiğnendi demektir şer’-i mübîn,

Hâk-sâr eyleme yâ Rab, onu olsun… Âmin… / Mehmed Akif Ersoy

Şu kopan fırtına Türk ordusudur yâ Rabbi

Senin uğrunda ölen ordu budur yâ Rabbi

Tâ ki yükselsin ezânlarla müeyyed nâmın

Gâlip et çünkü bu son ordusudur İslâm’ın/ Yahya Kemal Beyatlı

Biz kısık sesleriz, minareleri

Sen ezansız bırakma Allah'ım!

Ya çağır şurda bal yapan arılarını

Ya kovansız bırakma Allah'ım!

Mahyasız minareler, göğü de

Kehkeşansız bırakma Allah'ım!

Müslümanlıkla yoğrulan yurdu

Müslümansız bırakma Allah'ım! / Arif Nihat Asya

Müslüman Türk şairleri Divan çapında bir eser oluştururken mutlak surette Allahu Teâlâ’nın varlığını, birliğini ifade eden O’na yalvaran, Ondan yardım dileyen şiirler de yazmışlardır. Osman Hulûsi Efendi’nin Dîvân’ında da çok sayıda bu münacat ve tevhid türünden şiirlere rastlıyoruz. Çünkü Kur’an-ı Kerim’de duanın önemine işaret eden çeşitli âyetler vardır. İşte onlardan birkaçı:

“Kullarım, beni senden sorarlarsa, (bilsinler ki), gerçekten ben (onlara çok) yakınım. Bana dua edince, dua edenin duasına cevap veririm.”[1]

“(Ey Muhammed!) De ki: ‘Duanız olmasa Rabb’im size ne diye değer versin!”[2]

“Rabb’iniz şöyle dedi: ‘[3]Bana dua edin, duanıza cevap vereyim. Bana kulluk etmeyi kibirlerine yediremeyenler aşağılanmış bir halde cehenneme gireceklerdir.”

“En güzel isimler Allah'ındır. O'na o güzel isimleriyle dua edin ve O'nun isimleri hakkında gerçeği çarpıtanları bırakın.”[4]

“Allah, iman edip salih ameller işleyenlerin dualarına karşılık verir; lütfundan onlara fazlasını da verir.” [5]

İslâm âlimleri Kur’an ve sünnetlerden yola çıkarak duaların nasıl ve ne zaman yapılmasının makbul olduğuna dair genellikle şu görüşlerde birleşirler:

Duaya Allah’ın adı ile başlanmalı. Peygamber Efendimiz’e salâvat getirilmeli. Mübarek zamanlar seçmeli. Kıbleye dönüp ellerini kaldırmalı ve sonunda ellerini yüzüne sürmeli. Ne çok sessiz ne de bağırarak; ikisinin arasında bir sesle dua etmeli.

Yalvararak, korkarak dua etmeli. İçinden geldiği gibi dua etmeli. Kabul olunacağına kesinlikle inanıp bundan şüphe etmemeli. Israrla dua etmeli. Duada acele etmemeli.

Duam Kabul Olmuyor

Birisi her gece kalkar, ibadet eder, yalvarır yakarırdı. Bir gün şeytan ona göründü ve şöyle vesvese verdi:

- Ey yüzsüz, gece gündüz sen Hakk’ı anıyorsun da ondan sana hiç cevap geliyor mu? Eğer onun yanında bir değerin olsaydı o sana böyle mi davranırdı. Unutulduğunun farkında değil misin? Artık durumu anla ve sus!

Bu sözlerde bir hakikat gören adam incindi ve ibadeti bırakıp başını yastığa koydu, uyudu. Uykuda Hızır göründü ve ona:

- Hakk'ı anmaktan niçin vazgeçtin, diye sordu. O da:

- Ne zamandır yalvarıp duruyorum ama O'ndan bana lebbeyk/buyur kulum, cevabı gelmedi. Unutulmuş olmaktan ve kapısından kovulmaktan korktum, dedi. Hızır dedi ki:

- Cenab-ı Hakk'ın seni zikirle meşgul etmesi zikrinin kabulüne delildir. Niyazın, yakarışın yakınlığının işaretidir.

Cahilin ağzı ve kalbinde kilit vardır, o inlemeyi bilmez. Nitekim Firavun’a, Hakk'a karşı ağlayıp inlemesin diye ömrü boyunca baş ağrısı bile verilmedi. Değil mi ki gönül derdin seni Hakk'a yaklaştırıyor, bu dert dünya mülkünden daha iyidir. Dertsiz gönlün feryadı da soğuktur; dertlilerin feryadı ise çabucak Hakk'a ulaşır.

Hangisi Hayır Hangisi Şer?

Bazen dualarımızın kabul edilmeyişi de bir rahmettir. Zira ayette de belirtildiği gibi bazen hayır sandıklarımızın şer, şer sandıklarımızın hayır olduğunu zamanla öğreniriz. Bununla ilgili olarak Mevlânâ şu örneği veriyor:

“Bir yılancı diğerinin yılanını çalmıştı. Malı çalınan yılanını bulmak için dua edip durmadaydı. Sonra yılan, kendisini çalanı zehirledi ve öldürdü. Yılan sahibi bu hâle şükretti ve:

- İyi ki duam kabul olmamış, yoksa hâlim nice olurdu, dedi. Demek ki bazen Allah bize acır da, hakkımızda şer olacak duamızı kabul etmez.[6]

Kandillerde, ezanla kamet arası, zorluk hâlinde, secde anında, yolculuk ve hastalık hâllerinde, yağmur yağarken, cihat etmek için saf tutulurken, tüyler ürperdiğinde, Kâbe görüldüğünde yapılan dualar makbul görülmüştür.

İnsan, Rabbi karşısında büyük bir acziyet içerisindedir. Ondan başka sığınılacak bir kapı yoktur. İnsan ne isteyecekse Ondan ister, Ondan diler. Zira bizi en iyi bilen O’dur, bize rızık veren, güç, kuvvet veren O’dur. Bu yüzden yalnız O’na güvenir, yalnız Ondan yardım dileriz. Vesileleri yegâne ve son kapı zanneden, yani yardımı, inayeti kuldan bekleyen ne büyük bir yanılgı içindedir.

İhlaslı Duanın Sonucu

Şimdi de ihlâsla yapılan bir duanın neticesini aşağıdaki hikâyede birlikte takip edelim:

Yolcunun biri yolu üstündeki bir evde misafir olmuştu. Yaşlı ev sahibi kördü ama başucunda bir Kur'an-ı Kerim asılıydı. Yolcu bu işe şaştı ve:

- Bu kör adamın yanında kitabın ne işi var, diye düşündü. O gece orada yatan misafir gece Kur'an sesi işiterek uyandı:

- Burada benimle o kör adamdan başkası yok. O hâlde bunu okuyan kimdir, diye bakınca ne görsün! Âmâ ve yaşlı ev sahibi Kur'ân'ı açmış okumuyor mu?!

Bizimki içinden:

- Acaba ezberinden mi okuyor, diye geçirdi. Ama iyice bakınca gördü ki ihtiyarın parmakları sahife üzerinde, okuduğu kelimelerin üzerinde dolaşmakta. Bu hâle bir anlam veremeyen misafir, ihtiyara bu işin hikmetini sordu. O da dedi ki:

- Ben hafız değilim ama Kur'ân aşığıyım. Gözlerimi kaybedince en çok Kur'ân'dan mahrum kaldığıma üzüldüm ve Cenab-ı Hakk'a:

- Ya Rabbi, Senden başka şey istemem. Ama Kur'ân'ı okuyabilmem için gözlerime geçici olarak nur ihsan eyle, diye dua ettim. Hak Teâlâ duamı çevirmedi. İşte senin gördüğün budur. Hz. Mevlâna bu hikâyeyle hem ihlaslı duanın kabulüne bir misal veriyor hem de bize felaket gibi gözüken bazı musibetlerin başka nimetlerle nasıl telafi edildiğine vurgu yapıyor.