Çocuk Yetiştirmede Harçlığın Önemi

Küresel markalar, varlıklarını sürdürebilmek için sürekli yeni tüketicilerin eklendiği bir tüketim toplumuna ihtiyaç duyarlar. Kapitalist sistemin çarklarını devam ettirmek adına geliştirdikleri strateji, teknik ve algılarla kendilerine beşerî bir sermaye arar dururlar.

Sadece kendi ürününü kullananın ayrıcalıklı olacağı telkinleri ile tüketimin tanımını yeniden şekillendirirler. Bu kültür içinde dünyaya gelen yeni neslin; tüketimin nesnesi değil öznesi olduğunun farkına varıp tüketirken tükenmeyen, gelecekteki ekonomiye yön veren bireyler olmaları adına ihtiyaç duydukları bilgi ve becerilerle erken yaşlardan itibaren donatılmaya ihtiyaçları var.

İnsan erken çocukluk döneminde hafızasına kazınan veriler ile geleceğini inşa ettiği için, tüketici davranış kalıplarının oluşumunda da yine bu zaman dilimi etkilidir. İnsanı yöneten, alışkanlıklarıdır. Çocuklarımıza bilinçli tüketici olma konusunda kazandıracağımız alışkanlıklar onların bu hayatı daha farkındalıklı yaşamalarını sağlayacaktır.

Bu yönüyle çocuklarımıza okul öncesi dönemden itibaren para yönetimi ile ilgili becerileri kazandırmamız gerekmektedir. Çocuklarımıza para yönetimini öğretmenin en kestirme yolu ise onlara yaşlarına uygun verdiğimiz harçlıklarla mümkün olacaktır.

Harçlık deyince hepimizin aklına çocukken aldığımız bayram harçlıkları gelir. Harçlıktan daha büyük olan hayallerimizi biriktirdiğimiz kumbaralarımızla sanki satın alamayacağımız hiçbir şey yokmuş gibi gelirdi. Bu yönüyle harçlık, bize özerklik duygusunu hissettirmesinin yanı sıra, aile içinde farklı bir birey olmanın getirdiği bir öz güveni de yaşatırdı.

Kendi çocukluğumuza yaptığımız bu küçücük hayalî gezintimizde bile şunu görüyoruz ki, çocuk nasihatten ziyade deneyimle daha kalıcı öğreniyor. Belki bazen bu deneyimlerde ufak tefek hatalar yapılabilir fakat çocukken öğrenilemeyen becerilerin yetişkinlikteki maliyeti kişi için her zaman daha yüksek olmuştur.

Kimi aileler okul çağı çocukları için, çocuğumuzun her ihtiyacını zaten biz karşılıyoruz; o, parayı ne yapacak, şeklinde harçlık vermenin gereksizliğine dair düşüncelerini ifade edebiliyorlar. Çocuk için harçlık, sadece ihtiyaç karşılama aracı değildir.  Çocuk, harçlık sayesinde parayla ilişki kurarken para yönetimiyle birlikte duygularını yönetmeyi de öğrenecektir.

Beklemeyi, araştırmayı, karar vermeyi ve planlamayı öğrenmenin getirdiği öz güvenle hayata daha sağlam adımlarla basacaktır. Esasında çocuğumuza verdiğimiz harçlıkla, artık sen bir bireysin, senin bir bütçen var ve bunun yönetimi sana ait, mesajını veriyoruz.

Para yönetme becerisinde paranın azlığı veya çokluğu önemini yitirir. Az miktarda da olsa, parayı yönetme çocuğa otokontrol kazandıracaktır. Çocuklara yaşamlarının erken dönemlerinde aldıkları harçlıkla neyi alıp almamaları gerektiği gibi karar verme sorumlulukları verildiğinde bu durum onların finansal olarak daha becerikli yetişkinler olmalarını sağlayacaktır.

Çocuğun cep harçlığını kullanırken göstermiş olduğu performans, onun ilerleyen zamanlardaki yaşamıyla ilgili ipuçları verir. Para kazanmak kadar parayı harcamanın ve doğru kullanmanın önemini çocuk, ilk olarak harçlık sayesinde öğrenecektir. Peki, çocuklara harçlık verirken nelere dikkat etmeliyiz?

Çocuklarımıza para ile ilgili öğretim stratejisi uygularken onların yaş ve gelişim düzeylerini göz önünde bulundurmalıyız. Harçlık ile ilgili bilginin anahtar kelimesi, yaşa uygunluktur. Çocuklarda zaman kavramı ve dürtü kontrolü yaşla birlikte gelişmektedir. Buna bağlı olarak harçlığın miktarı ve verilme aralığı yaş ile orantılı olarak ilerlemelidir.

Çocuklarda para bilincinin oluşmaya başlaması, onların kendilerince küçük tüketim alışkanlıkları edinmeleriyle birlikte başlıyor. Bazı araştırmacılar, çocuklar gıda reyonlarından bir şeyler isteyecek kadar büyüdüklerinde harçlık almaya başlayacaklarına inanırlar. Çocuklar 3-6 yaş döneminde alınan bir şeyin karşılığında bir bedelin ödenmesi gerektiğini ufak ufak anlamaya başlarlar.

3-4 yaş civarındaki bir çocuk için para, sevdiği şeyleri elde etmek için sadece aracıdır. Çocuklar 5-7 yaş arasında paranın değerini; 8-11 yaşlarında ise paraya dair karmaşık şeyleri yeni yeni anlamaya başlarlar. 10 yaş çocuğu alışveriş yaparken seçmesini bilir (Yavuzer, 2016).

Okul öncesi dönemde harçlığın sembolik olarak verilmesi yeterli olacaktır. Özellikle okul öncesi dönemde çocuklara tüketim bilinci oluşturmak için oyuncak alma ve ona bütçe ayırma noktasında sınırlar ve kurallar konusunda bir farkındalık eğitimi verilebilir.

Her gördüğünü almaya alışan bir çocuk, ileride bütçe yönetimi konusunda sıkıntı yaşayabilir. Okul öncesi dönemde ve ilkokulun ilk iki sınıfında çocuklara harçlıklar günlük, sonrasında ergenlik dönemine kadarki süreçte haftalık, ergenlik dönemiyle birlikte ise aylık olarak verilebilir.

Çocuklarımıza vereceğimiz harçlık miktarını belirlerken onların harçlıklarını; biriktirme, paylaşma ve harcama şeklinde üç başlığa bölerek kullanmaları adına çocuklarımızla birlikte bir planlama yapabiliriz. Bu yönde üç alanı gösteren bir kumbara oluşturulabiliriz.

Çocuklarımız, harçlıklarının harcama kısmıyla günlük ihtiyaçlarını giderirken, biriktirmeye ayırdıkları bölümüyle tasarrufu öğreneceklerdir. Yine harçlıklarının bir miktarını ihtiyaç sahibi birisiyle paylaşarak küçük yaşlardan itibaren verebilme erdemini kazanacaklardır. Çocuğun günlük harcama yapacağı miktar, çocuğun ihtiyaçları düşünülerek belirlenebilir.

Örneğin okul çağı çocuğu için, okul kantininden alabileceği şeyler düşünülerek miktar konusunda çocukla uzlaşma yapılabilir. Haftalık harçlık limiti ise, günlük harçlık üzerinden düşünülerek bir haftalık harçlığın toptan verilmesi şeklinde olabilir. Yine çocuklarımızın bilinçli tüketici olmaları konusunda biz ebeveynler onlara rehberlik yapmalıyız.

Alışveriş yaparken alabilecekleri sağlıklı besinler, faydalı araç geçler hakkında onlarla konuşmalıyız. Tabii ki bu konuşma, talimat verme şekline dönüşmemelidir. Çocuklarımızın ellerindeki paraya aşırı müdahalelerden kaçınılarak onlara tasarrufta bulunacakları alana ait seçim hakkı sunmalıyız.

Ebeveynlerin çocuk adına harçlıkla ilgili hayal kurması, çocuğun parayı tutumlu kullanmasına yönelik motivasyonunu olumsuz etkileyecektir. Yine haftalık ya da aylık harçlık alan bir çocuk, harçlığını bir günde bitirmişse diğer günler harçlıksız kalacağını görebilmelidir. Böylelikle bütçesi dâhilinde harcama yapmayı ve planlamayı öğrenecektir.