Bilimin Işığında Nesiller

İlim merakla başlar. Çocukların dünyasındaki yüzlerce soru da bu meraktan gelir. Çocukluğum Darende’de geçti.

Benim ilk öncüm dedemdi. Bilim dallarını okumaya teşvik eden dedem Mevlüt Zontul, su dolabından elektrik üreten, akü dolduran, ilçemde ilk kez fotoğraf makinesini, bisikleti kullanan, birçok alet ve elektrikli aracın üzerinde çalışma yapandı.

Fen bilimlerini okumuş olmam, bu merakımın çocukluktan başlamış olması sebebiyleydi. Bu yüzden bilimsel çalışmalar, deneyler, bilim adamlarının hayatları çocukların hayatında mutlaka var olmalıdır. İlgisi olan çocuk da bu vesile ile istediği alana yönelecektir.

Geçmişten günümüze bilim adamlarımızın hayatlarına baktığımızda da çocukluktan gelen bir ilgi ve hayret makamı vardır. Hepsini buraya taşıyamasak da bazı öncülere yer verelim:

Birunî: Matematik, astronomi, coğrafya uzmanıdır. “Asarü’l-Bakiye” önemli eseridir. Jeodezi biliminin kurucusu kabul edilir. Yer çekimi fikrini Newton’dan yedi asır önce dile getirmiştir. Güneş’in hareketlerinden mevsimlerin başlangıçlarını hesaplamıştır.

Ömer Hayyam: Büyük Selçuklularda Melikşah Dönemi’nde Celali takviminin hazırlanmasında etkili olmuştur. Binom açılımı, Pascal üçgeni, X’i (XEY) bulmuştur. Rubaileri önemlidir.

Uluğ Bey: Timur’un torunu, hükümdar, astronomi ve matematik uzmanıdır. Semerkant Rasathanesi’ni kurmuş, “Zic” adlı eseri yazmıştır. Yıldız cetvellerini hazırlamıştır. İngiltere’de Greenwich Gözlemevi’ni kuran John Flamsteed “Britanya Gök Tarihi” adlı eseri hazırlarken Uluğ Bey’in Zic’inden yararlanmıştır. Ay’daki kraterlerden birine adı verilmiştir.

Farabî: Türk-İslâm dünyasında pozitif bilimleri başlatandır. Siyaset felsefesinden ilk kez bahseden filozoftur. Matematik, mantık, fizik, felsefe alanlarıyla ilgilenmiştir. Birleşmiş Milletler fikrini ortaya atmıştır, uddan bahsetmiş, kanun denilen müzik aletini icat etmiş, logaritmayı bulmuştur.

İbn-i Sina: Tıp alanı ile ilgilenmiştir. Farmakolojinin kurucusu, ilk mide ameliyatını gerçekleştirendir. Ay’daki bir kratere adı verilmiştir. Azimut halkası denilen gözlem aletini yapmıştır. İdrarı inceleyerek şeker hastalığını tespit etmiştir. Nabız ölçerek kalp ve damar hastalıklarını belirlemiştir.

Ali Kuşçu: Matematik ve astronomi uzmanıdır. Ayasofya müderrisidir. Ay’ın haritasını çıkaran ilk bilim insanıdır. İstanbul’un enlem ve boylamını hesaplamıştır. Ay ile ilgili doğru tespitlerinden dolayı NASA tarafından Ay’ın bir bölgesine ismi verilmiştir.

Takiyüddin Mehmet: Trigonometri üzerine birçok çalışma yapmıştır. 16. yüzyılda yaşamış olan başka bir astronom olan Copernicus, sinüs fonksiyonunu hiç kullanmamış ve tanjant ile kotanjanttan da hiç bahsetmemiştir. Ancak Takiyüddin Mehmet, bunların hepsinin tanımlarını verip kanıtlarını yapmış ve aynı zamanda cetvellerini de hazırlamıştır. Osmanlı’da ilk rasathaneyi kuran bilim insanıdır.

Görüldüğü üzere, bilimin temelini Türk-İslâm tarihi atmış dersek yanılmış olmayız. Şu an medeniyetin ve bilimin beşiği olarak gördüğümüz Avrupa’dan neredeyse eser yok. Onların “Karanlık Çağ” olarak adlandırdığı yıllar bizim altın çağımızdı. Peki, ne değişti de roller tersine döndü?