Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi’nin Tasavvuf Anlayışı

Kitabının önsözünde Prof. Dr. Kadir Özköse, Osman Hulûsi Efendi’nin tasavvuf hususundaki görüşlerini şu cümlelerle açıklamaktadır: “Osman Hulûsi Efendi bir tasavvuf eri olarak seyr u sülûk eğitimi gören dervişlerin basiret ehli olmalarını önemsemektedir. Dervişin insan olarak kendisini mahviyette görmesi, yaratılış gerçeğinden ibret alması gerektiğini ve Allah’tan başka hiçbir mahalle mensubiyet duygusuna kapılmaması gerektiğini belirtmektedir.

Osman Hulûsi Efendi’ye göre insan gözü açık olmalı. Âlemin vech-i Hak olduğunu bilmeli. Âlemdeki ilâhî tecellileri görmeli. Âlemin suretine değil hakikatine nazar etmeli. Gözden ibaret olan insan, görebildiği kadar hakikatten nasibini alacaktır.”

Kadir Özköse, kitabına mehaz olarak Osman Hulûsi Efendi’nin Dîvân’ı, Mektûbât’ı ve Hutbeler’i almaya gayret ettiğini belirtir. Bunun yanı sıra Osman Hulûsi Efendi’nin tasavvuf ve aşk anlayışını ele alan popüler ve akademik makaleleri, bildiri ve tebliğleri, özel ve genel eserleri bir bütün hâlinde değerlendirerek açıklamaya koyulduklarını ve kitabında daha çok Osman Hulûsi Efendi’yi konuşturmak istediğini söyler.

Kitabı hazırlarken Hulûsi Efendi’nin sözlerini, nasihatlerini, mektuplarını, hutbelerini, manzumelerini gündeme getirmeye, kaleme aldığı kendi metinlerini anlamaya çalıştığını ifade eden Özköse; Osman Hulûsi Efendi’den İhramcızâde İsmail Hakkı Efendi’den beslenme boyutlarını, aldığı dergâh terbiyesini ve benimsediği tasavvuf anlayışını izaha koyulduğunu ifade etmektedir.

Tasavvufta aşk en önemli hususlardan biri kabul edilir. Derviş aşksız olamaz. Kadir Özköse, Hulûsi Efendi Efendi’nin dervişlik ve aşk hususundaki ilişkisini şöyle izah etmektedir: “Hulûsi Efendi’ye göre dervişlik âşık olmayı gerektirmektedir. Aşk mektebine kaydolan derviş, terbiye gördüğü aşk mektebinde dervişlik edebini öğrenir.

Aşk mektebinde tedris kılınan edep ölçütlerini Osman Hulûsi Efendi şu şekilde sıralamaktadır: Kendini görmekten ve kendine paye vermekten vazgeçebilmek, varlığımızdan soyunmak, tüm kisvelerden sıyrılıp dervişlik kisvesine bürünmek, aşk ateşinde yanıp yolun düz veya yokuş oluşuna bakmamak, sevgiliye kavuşma uğruna her şeyi göze almak, terk-i kâl kılıp kesb-i hâle bürünmek, hamlıktan kurtulmak, aşk ateşinde pişip olgunlaşmak, ağyârı dillendirmemek, ağyâra bakmamak, Allah’tan başkasını hayal etmemek, gönül safiyetine bürünmek, fenâ makamına ermek, gönlü tecelligâh-ı ilahî kılmak, ahlâkî olgunluğa kavuşmak, hâl sahibi olmak, vuslat arzusuna koyulmak, kulluğu her şeyin üstünde tutmak, mürşid-i kâmilin nazarına nail olmak, mürşid-i kâmilin rengine boyanmak, aşk oduna yanmak.”

Nasihat Yayınları arasında yer alan ve henüz buğusu tüten “Gönülden Gönüle Akan Aşk Deryası-Darendeli Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi’nin Tasavvuf Anlayışı” isimli eser beş bölümden meydana geliyor. Bu bölümlerde yer alan konu başlıklarını okuyucularımızla paylaşmak isteriz. Bölümlerde yer alan konu başlıkları şu şekilde sıralanmış:

Birinci Bölüm; Darendeli Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi’nin Hayatı ve Eserleri. 1. Doğumu, 2. İsim ve Künyesi, 3. Anne ve Babası, 4. Çocukluğu, 5. Gençliği ve Tahsil Hayatı, 6. Evliliği, 7. İhramcızâde’ye İntisabı, 7.1. İhramcızâde’nin Hulûsi Efendi’yi Tebcili, 7.2. İhramcızâde’den Etkilenişi, 7.3. Hulûsi Efendi’nin İhramcızâde’ye Yazdığı Mektuplar, 7.4. Hulûsi Efendi’nin Şiirlerine İhramcızâde’nin Takdiri, 7.5. Osman Hulûsi Efendi’nin İhramcızâde’ye Olan Muhabbeti, 7.6. Osman Hulûsi Efendi’ye İrşad Vazifesinin Verilmesi, 8. Askerlik Hizmeti, 9. Ticarî Hayatı, 10. İmameti, 11. Vefâtı, 12. Manevî Varisi Hamid Hamideddin Ateş, 13. Edebî Şahsiyeti ve Eserleri, 13.1. Mektûbât-ı Hulûsî-i Dârendevî, 13.2. Şeyh Hamid-i Veli Camii Minberinden Hutbeler, 13.3. Dîvân-ı Hulûsi-i Dârendevî.

İkinci Bölüm; Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi’nin İslâmî Kimliği. 1. Kur’ân’a Bağlılığı, 2. Peygamber Sevgisi, 3. Kulluk Hassasiyeti, 3.1. Namaz, 3.2. Oruç, 3.3. Hac, 3.4. Zekât, 4. Tecelli Anlayışı, 5. İnsan-ı Kâmil Düşüncesi, 6. İlim Ehline Muhabbeti, 7. İlim Öğrenmeye ve Kitaba Olan Merakı.

Üçüncü Bölüm; Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi’nin Toplumsal Hassasiyeti. 1. Aile Yuvasının Sıcaklığı, 2. Çalışma Hayatının İlkeleri, 3. Yöneticilerin Sorumluluğu, 4. Cemiyet Nizamı.

Dördüncü Bölüm; Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi’nin İhvanını İrşad Usulü. 1. Mürşid-i Kâmilin Konumu, 2. Mürid-i Sadık Olmanın Gereği, 3. Rabıta, 4. Zikir, 5. Hizmet, 6. Sohbet, 7. Tezkiye-yi Nefis, 8. Tasfiye-yi Kalb, 9. Âdâb ve Erkân.

Beşinci Bölüm; Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi’nin Tasavvufî Ahlâk Umdeleri: 1. Tevbe, 2. Ahlâk-ı Hamide, 3. Nezâketli Olmak, 4. Dile Hâkimiyet, 5. Sıdk, 6. Ahde Vefâ Duygusu, 7. Sehavet ve Îsâr, 8. Tevazu, 9. Şefkat ve Merhamet, 10. Zühd, 11. Kanaat Duygusu, 12. Fakr, 13. Basiret, 14. İhlas, 15. Takva ve Vera’, 16. Sabır ve Şükür, 17. Mücâhede ve Muhâsebe, 18. Muhabbetullah.