Kitap: Mantıku’t-Tayr

Kitabın adı: Mantıku’t-Tayr

Yazar: Feridüddin-i Attar

Çeviren: Sedat Baran

Yayınevi: Antik Yayınları

Yayın yeri ve yılı: İstanbul/2017

Sayfa sayısı: 368

Yaş aralığı: 14+

İşlenen konular: iman, ihlas, sadakat, tasavvuf, birlik ve beraberlik, seyahat…

Klasik Doğu edebiyatının meşhur eserlerinden biri de Mantıku’t-Tayr’dır. İranlı mutasavvıf Feridüddin-i Attar (ö. 1221) tarafından kaleme alınmıştır. Attar hakkında elimizdeki bilgiler son derece yetersizdir. Ancak eserlerinden hareketle onun nasıl bir insan olduğu ve ne ile iştigal ettiği tahmin edilmektedir.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi mutasavvıf Attar, tasavvufla meşgul olmuş; pek çok yeri gezmiş ve doğduğu yer olan Nişabur’da, çok ileri yaşlarında iken şehit edilmiştir. Onun edebî kişiliği hakkında şunları söyleyebiliriz: Mesnevî, gazel, kaside, rubai gibi divan şiirinin nazım şekillerinde şiirler yazmıştır.

Mesnevî, gazelde daha başarılıdır. Asıl gücünü tasavvufî gazellerinde görmek mümkündür. Attar’ın günümüze yedisi manzum biri mensur sekiz eseri ulaşmıştır. Gelelim onun belki de en meşhur eseri olan Mantıku’t-Tayr’a. Eserin adını Attar’dan önce -İbn-i Sina gibi- kullananlar olmuştur. Mantıku’t-Tayr, tamlamasında yer alan kelimelerden “mantık”, “konuşmak, söylemek”; “tayr” ise “kuş” anlamına gelmektedir. Yaygın kullanımıyla “Kuş Dili” olarak günümüz Türkçesinde karşılık bulmaktadır. Eser, 5000 beyitten ziyadedir.

Eserde 31 bölüm bulunmaktadır. Bunlar: Hamd, Tevhid, Münacaat, Naat, Dört Halife ile Ashab-ı Kiram’ın Övgüsü, Giriş bölümü. Giriş bölümünde Kuşların Hikâyeleri, Kuşların Hüdhüd’e Soruları, Hüdhüd’ün Cevabı, Kuşların Yola Azmetmeleri, Kuşların Bahaneleri, Simurg’a ulaşmak için yola çıkan kuşların aşmak durumunda oldukları vadiler: Talep Vadisi, Aşk Vadisi, Marifet Vadisi, İstiğna Vadisi, Tevhid Vadisi, Hayret Vadisi, Fakr ve Fena Vadisi; kuşların Simurg’un huzuruna çıkmaları ve Attar’ın kendi hâlini anlattığı bölüm bulunmaktadır.

Evet, bu eser tasavvufî bir eserdir. Bir gün dünyadaki bütün kuşlar toplanır ve kendi aralarında konuşur. Dünyada bütün ülkelerin padişahı olduğu hâlde kendi ülkelerinin padişahı olmadığını dillendirirler. Eğer bir ülkede padişah yoksa o ülkede düzen, tertip de yoktur.

Kendilerine bir padişah aramaya koyulan kuşlara Hüdhüd akıl verir. Hüdhüd kuşların padişahının Kaf Dağı’nın arkasındaki Simurg olduğunu söyler. Ona ulaşmak, onun dergâhına yetişmek için çok çetin yollardan geçmek gerekmektedir. Hüdhüd bunları söyledikten sonra sözü sırayla kuşlar alır. Bülbül, papağan, kaz, keklik gibi pek çok kuş, bu uzun yolculuğa katlanamayacaklarını söyler.

Elene elene geriye otuz kuş kalır Simurg padişahın kapısına gitmeye hevesli. Onlar Hüdhüd’e yolculukla ilgili sorular sorarlar. Hüdhüd de kuşların sorularına anlattığı hikâyelerle cevaplar verir. Yukarıda isimlerini saydığımız vadileri birer birer aşan otuz kuş nihayet menzil-i maksuda ulaşır. Ancak onların aradıkları ve bulmak için pek çok tehlikeli maceraya atıldıkları Simurg aslında kendileridir. Yani otuz kuş: Si, otuz; murg da kuş demektir.

İyi okumalar…