Hâce Muhammed Ârif-i Rivgerî ve Ârifname

Nakşbendiye Tarikatı, sadece Orta Asya coğrafyasında varlığını sürdüren en büyük ve en etkili tarikat olarak değil, bunun yanı sıra bölge halkının medeniyet, maneviyat ve dünya görüşüne büyük etki eden öğreti olarak da önemlidir. Nakşbendiye Tarikatı’nın Hâce Abdülhâlik Gucdüvânî’den sonraki ikinci piri olan Hâce Muhammed Ârif bin Maruf Rivgerî, Nakşbendiye Tarikatı öğretisinin temellerinin ortaya atılması ve yayılmasında önemli bir yere sahiptir.

Hâce Muhammed Ârif-i Rivgerî’den günümüze, Farsça olarak kaleme aldığı ve seyr-u sülük aşamaları, marifet, âriflik, velilik ve seyr-u sülük ahlakı hakkındaki görüşlerinden oluşan Ârifname adlı bir eser ulaşmıştır. Bunun dışında eserde, Hâce Muhammed Ârif-i Rivgerî’nin hocası Hâce Abdülhâlik Gucdüvânî’nin hayatı, kerametleri ve görüşleriyle ilgili bazı bilgiler bulunmaktadır. Ayrıca eserin bazı yerlerinde, tasavvuf tarihinin ilk dönem meşhur sufilerinden Hasan-ı Basrî (ö. 728), Süfyân es-Sevrî (ö. 777), Râbia Adeviyye (ö. 801), Fudayl b. İyâz (725-802), Şakîk-i Belhî (ö. 810), Ebû Turâb Nahşebî (ö. 834), Yahyâ b. Muâz Râzî (ö. 871), Bâyezid-i Bistâmî (ö. 875) ve diğerlerinin hayatı ve görüşleri hakkında da rivayetlere yer verilmiştir.

Eser içinde bulunan başlıklar şu şekildedir: Hace Muhammed Ârif-İ Rivgerî’nin Hayatı Ve Faaliyetleri, Ârifname ve Anlamı, Ârifname Eserinin Tetkiki, Ârifname (Tercüme), Ârifname (El Yazması).

Eserin sunuş bölümünde yer alan ifadelerde Nakşbendiye pirleri hakkında kitap yazmanın ve bu şahsiyetlerin bilimsel mirasını teşvik etmenin önemi vurgulanmış ve şöyle denmiştir: “Böyle manevî hazine hiçbir yerde bulunmaz. Bu hazineyi iyi incelemek ve gençlere daha anlaşılır bir dilde ulaştırmak lazımdır. Buradaki amacımız, gençlerimizin ulemamızın izinden yürümeleri, onların bıraktığı mirasa sahip çıkmaları ve bundan gurur duymalarıdır.”

Yakın döneme kadar Nakşbendiye öğretisi belli bir oranda tetkik edilmiş olsa da hâlâ Nakşbendiye Tarikatı’nın önemli şahsiyetlerinin hayatı ve faaliyetleri hakkında bilimsel açıdan kanıtlanmış net bir görüş ortaya konulamadığı belirtilmiş ve ülkemizde Hâcegân-Nakşbendiye Tarikatı’nın özel olarak seçilen bazı mürşidleri, örneğin tarikatın ilk yedi pirinin hayatı ve faaliyetleri hakkında bazı çalışmalar yapılmış olsa da tarikat öğretisi ve şahsiyetleri, kapsamlı ve sistemli bir tarzda incelenmediğine yer verilmiş.

Özellikle Hâcegân-Nakşbendiye Tarikatı tarihi, öğretisi tarikat şeyhlerinin hayatı, faaliyetleri ve eserleri hakkında araştırmalar yapmakta olan genç tasavvuf araştırmacısı ve kaynak uzmanı Kamilcan Rahimov, Hâcegân-Nakşbendiye Tarikatı’nın ilk pirlerinden Hâce Abdülhâlik Gucdüvânî, Hâce Muhammed Ârif-i Rivgerî ve Hâce Ali Râmîtenî tarafından yazılan eserlerin, özellikle Hâce Muhammed Ârif-i Rivgerî’ye ait Ârifname eserinin Özbek Türkçesine bilimsel açıklamalı tercümesini yapmıştır.

Bu tercüme, Arifname’nin Özbek Türkçesine yapılan ikinci kapsamlı tercümesidir. Eserin Sadreddin Selim Buhârî ve İsrail Subhânî tarafından yapılan ilk tercümesi, 1994 yılında Taşkent’te basılmıştır. Rivgerî’ye ait mezkûr eserin Kamilcan Rahimov tarafından yapılan çevirisi, önceki çevirilerden bazı özelliklerden dolayı farklılık göstermektedir. Bu farklılıklar eserin önsöz bölümünde şu şekilde sıralanabilir:

1. Eser, günümüz Özbek okuyucularının anlamaları için bilimsel çeviri kriterleri doğrultusunda ve modern Özbek dili kelime bilgisi, söz dizimi (sentaks) ve üslup kurallarına uyularak tercüme edilmiştir.
   
2. Çeviri, eski kaynak niteliğindeki eserlerin Özbek Türkçesine bilimsel çeviri kriterleri temelinde, metinde kelime veya deyimle ifade edilmeyen ancak içeriği anlaşılır olan yerleri köşeli parantezler içerisinde gösterilerek, asıl metinden farklı olarak çeviri metninde noktalar konmuş ve metin, paragraflar ve diğer metin kısımlarına ayrılarak yapılmıştır.
3. Eserde yer alan ve günümüz okuyucuları için anlaşılması zor olan tarihî, dinî, tasavvuf kavramlar ve düşünceler Şerh edilmiş; eserde yer alan şahıs, yer, eser ve tarihî olaylar hakkında açıklayıcı bilgiler verilmiş, ayetler ve hadislerin tahrici yapılmış ve hicri-kameri takvime göre seneler miladi olarak dipnotlarda gösterilmiştir.
4. Hâce Muhammed Ârif-i Rivgerî ve Ârifname eseri hakkında araştırmalar için yardımcı olacak bilgiler hazırlanarak, çeviri metninden önce verilmiştir.
5. Eserde geçen tarihî, dinî, tasavvufı kavramlar ve deyimler sözlüğü, şahıs, yer ve eser isimleri dizini hazırlanmış ve eser metni çevirisinden sonra verilmiştir.

Fecr Yayınları / Tlf: 0332 310 08 60