Rahmet Dilersen Ahmedî Zikreyle Daim Ahmed’i

Asıl adı İbrahim, lakabı Tâceddin olan Ahmedî, 14. yüzyıl Anadolu’sunda yaşamış şairlerden birisidir. Anadolu’nun 14. yüzyılda doğudan ve batıdan maruz kaldığı Moğol ve Haçlı taarruzları, döneme dair tarihi verilen yetersizliğine sebep olmuştur. Dolayısıyla Ahmedî hakkında mevcut bilgiler yer yer tutarsız olup ekseriyetle şuarâ tezkirelerine ve kendi eserlerine dayanmaktadır. Eserlerinden hareketle tarih, tıp, edebiyat ve belagat alanında yetkin olduğu anlaşılan Sivaslı[1] Ahmedî,[2] ileri tahsil için bir dönem Mısır’da bulunmuş, burada Molla Fenarî ile görüşmüştür. Ayrıca her ne kadar eğitim sürecinin detayları bilinmese de onun ciddi bir Kur’an-ı Kerim müktesebatına sahip olduğu anlaşılmaktadır.[3] Ayrıca o, “Sana Kuran yeter rehber kim oldur / Hak ile batıl arasında fârik.”[4] beytiyle Kur’an’a olan ülfet, ünsiyet ve tabiiyyetini ifade etmektedir.

                Edebiyat tarihinin önemli simalarından Ahmedî, Anadolu lehçesiyle telif edilip bugün elimizde bulunan en eski Dîvân’ın müellifidir.[5] Hatta o, Fars şairlerine üstünlüğünü iddia eden beyitler yazmış, edebiyat alanında Türkçe’nin tercih edilmesinde ısrarcı ve öncü olmuştur.[6] Ayrıca 615 beyitlik mevlidi ile ilk mevlid yazarlarından biri olan Ahmedî, Selçuklu’nun söz mirasını Germiyanlı ve Osmanlı’ya taşıyan, kültürel devamlılığı temin eden köprü şahsiyetlerden birisidir.[7]

                Ahmedî, hem İskendernâme hem de Dîvân’ında Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’ medh ü senâ eden iki ayrı hacimli na’t-ı şerîf[8] kaleme almıştır. Bu şiirlerde ekseriyetle ayet ve hadislerin çizdiği peygamber portresinin nazmedildiği görülmektedir. İlgili beyitlerden bazılarını kısa açıklamalarla dikkatinize sunuyoruz:

                Gönlü ânın mahzen-i esrâr-ı Hak

                Rûhu ânın matla‘ı envâr-ı Hak

                Hem ezel mülkünde fahr-i âlem ol

                Hem ebedde enbiyaya hâtem ol

                Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in gönlü Hak sırlarının mahzeni, ruhu ise Hak nurlarının matla’ı/doğuş mahallidir. O (s.a.v.) hem ezelî olarak âlemin övüncü hem de peygamberlerin sonuncusudur.

                Ahmedî bu iki beyitte nûr-i Muhammedî düşüncesinin[9] adeta bir özetini sunmaktadır. Bu düşünceye göre Hz. Peygamber (s.a.v.)’in ruhu ilk yaratılan şey ve yaratılışın da vesilesidir. Şair mahzen ve matla’ kelimeleri bütün peygamberlerin ve velilerin, ledünnî ve bâtınî bilgileri elde ettikleri manevî kaynağı betimler. Ezel ifadesi rûh-i Muhammedî’nin insanlığın manevî babası[10] olduğuna işaret ederken, ebed ifadesi ise Hz. Peygamber (s.a.v.)’in tarihî açıdan zuhur eden son peygamber olduğunu anlatır. Yani Hz. Peygamber (s.a.v.) peygamberler arasında yaratılışta ilk, zuhurda sonuncudur. Nübüvvet O’nunla başlamış O’nunla bitmiştir. 

                Gah ânın hulkına dedi Hak azîm

                Gah Raûf etti ânı gah Rahîm

                Gah dedi âna şefî‘u gah nezîr

                Gah şâhid gah sirâc u gah beşîr

                Cenâb-ı Hak (c.c.), Hz. Peygamber (s.a.v.)’i ahlakı yüce diye tavsif ederken dikkat-i câlip bir şekilde kendi isimlerinden Raûf/çok şefkatli ve Rahîm/çok merhametli sıfatlarını, Peygamber (s.a.v.)’in ümmetine düşkünlüğünü anlatırken kullanmaktadır.  Ayrıca Hz. Peygamber (s.a.v.)’in -belki rahmetten sonra şefaati konu edinen beyit tertibin de kulağımıza fısıldadığı bir mesaj olarak- rahmetinin bir tezahürü olarak şefaatçi, nezîr/uyarıcı, şâhid, sirâc/aydınlatıcı, beşîr/müjdeleyici sıfatlarından dem vurulmaktadır. Bu iki beyit adeta bir ayet yumağı[11] gibi Efendimiz (s.a.v.)’in Kur’an’a konu olan özelliklerinden bahsetmektedir.

                Rahmetin Hakk’ın dilersen Ahmedî

                Hamd ile zikreyle daim Ahmed’i

                Ey Ahmedî, Hakk’ın rahmetine erişmek istersen ismi Ahmed olan kutlu nebiyi övgü ile daima an.

                Yazının başında da belirtildiği üzere şairin adı İbrahim’dir. Fakat şair mahlas olarak Ahmedî kelimesini kullanmaktadır. Bu durum, Ahmedî’nin Hz. Peygamber (s.a.v.)’in izinden gittiğini ima eden latif bir tercih olarak şairin manevî nispetini göstermektedir. İkinci mısrada ise Efendimiz (s.a.v.)’den övgü ile bahsetmek, O’nun rahmetine mazhar olabilmenin şartı olarak zikredilmektedir. Şair burada hamd kelimesini, Allah’a şükrümüzü ifade ederken kullandığımız anlamıyla değil, aynı harflerden oluşan hamd ve medh kelimeleri arasındaki fonetik akrabalıktan da güç alarak övgü anlamıyla kullanmaktadır.

                Dua niyetine son söz:

                Bana inâyet eyle şefaatle anda kim

                Kamu halâyıka erişir mihnet ü ‘anâ

                Hakk’dan benim günahlarıma af iste kim

                Bana günah layık âna aftır sezâ

                Bütün yaratılmışlara sıkıntı ve zorluğun erişeceği kıyamet gününde bana şefaat eyle ey Nebî.

                Hakk’dan benim günahlarım için af dile, günah bize af da O’na yakışır ey Nebî.