MUTLULUK VEREN BİLGİ RASÛLULLAH’A ÖVGÜ

Yusuf Has Hacip tarafından XI. yüzyılda yazılmış, Türk dili, edebiyatı ve kültür tarihinin önemli kaynaklarından olan Kutadgu Bilig, Mutluluk Veren Bilgi anlamına gelmektedir. Yusuf Has Hacip tarafından Karahanlı sultanlarından Buğra Han’a takdim edilen bu eser, Hakaniye lehçesinde ve Uygur harfleri ile yazılmış[i], ayrıca mesnevi tarzı ve aruz ölçüsünün Türk-İslâm edebiyatında kullanılmasının öncülerinden olmuştur. Müellif, eserinde 4 ahlâkî değeri 4 sembolik karakterle eşleştirerek mesajlarını verir. Buna göre hakan Küntogdı adaleti, vezir Aytoldı saadeti, vezirin oğlu Ögdülmiş aklı ve son olarak zahid Ogdurmış akıbeti/hayatın sonunu temsil eder. Yazar, bu karakterler arasında geçen konuşmalarla insanlara öğüdünü vererek ve devlet nizamının kaidelerini belirleyerek hem bir nasihatname hem de bir siyasetname örneği ortaya koymaktadır.[ii]

Klasik divan telifinin tertibine uygun olarak eserine tevhidle başlayan şair, akabinde bir na‘t-ı şerîfe yer verir.[iii] Bununla birlikte Yusuf Has Hacip, mukaddime ve tevhid başlığında da Efendimiz (s.a.v.)’den bahsederken, eserin muhtelif yerlerinde Peygamber Efendimiz’e salât u selâmını ve şefaat dileğini yineler.[iv] Eserdeki na‘t-ı şerîfi dikkatinize sunuyoruz:

1.       Allah gönderdi sevgili peygamberi

Halkın seçkini, insanların en iyisi

2.       Karanlık gecede ışık oldu halka

Seni de aydınlattı parlak ışığıyla

3.       Allah’tan sana çağrı getirdi

Seni doğru yola götürdü

4.       Atasını anasını gözetmekten öte

Tek dileği yol göstermekti ümmete

5.       Gündüz yemedi, gece yatmadı

Rab’dan iyiliğini istedi, seni kolladı

6.       İyiliğini istedi gece gündüz emeklerle

Onu öv sen şimdi, sevincini dile

7.       Bütün kaygısı ümmeti içindi

Kurtulup rahata ermesi içindi

8.       Daha içtendi atadan anadan

Hep bunu dilerdi Yüce Allah’tan

9.       Allah’ın rahmetiydi halk üzerine

Dürüsttü, güvenilirdi kendisine

10.   Hoş tavırlıydı, alçak gönüllü

İçten, eli açık, güzel edepli

11.   Kara yer, mavi gökte kutsaldı

Allah katında yeri ayrıydı

12.   Başıydı önder olanların halka

Nübüvvet silsilesinde son halka

13.   Şimdi onun yoluna bağladım gönül

Sevip sözün tuttum, eyledim kavil

14.   Allah’ım sen gözet benim gönlümü

Sevgili peygamberle kesme bağımı

15.   Kıyamette göster dolunay yüzünü

İlahi, o tutsun benim elimi^[v]

İlk 3 beyitte şair, Hz. Peygamber (s.a.v.)’in risalet fonksiyonuna dikkat çekmektedir. Buna göre insanların en iyisi olan seçilmiş peygamber, insanları şirkin karanlığından imanın aydınlığına çıkaran bir kandil, dalaletten hidayete erdiren bir rehber olarak tavsif edilmektedir.  

Sonraki 5 beyitte Hz. Peygamber (s.a.v.)’in ümmetine düşkünlüğü ve bu düşkünlüğün tezahürleri ele alınmaktadır. Buna göre ümmetine olan sevgi ve samimiyeti ile Hz. Peygamber (s.a.v.), tebliğ vazifesi ile yetinmemiş, insanların iyiliği için çalışmış, dualarını da hep bu hususa hasretmiştir. Hz. Peygamber (s.a.v.)’in ümmetine düşkünlüğü herhangi bir kan ve akrabalık bağının çok ötesindedir. Bu durum Kur’an’a da konu olmuş ve ilgili ayetlerde Cenâb-ı Allah, hiçbir peygambere nasip olmamış bir şekilde kendi isimleri olan Raûf/çok şefkatli ve Rahîm/çok merhametli kelimelerini, Hz. Peygamber (s.a.v.)’in ümmetine karşı hissiyatını anlatmak için kullanmıştır.[vi] Şair, na‘t yazma sebebini de bu satırlarda açıklar. Onu öv şimdi, ifadesi ile Hz. Peygamber’i methetmeyi, Efendimiz (s.a.v.)’in ümmetine düşkünlüğüne bir şükrâne olarak mütalaa etmekte ve muhataplarına da bunu telkin etmektedir.  

9. beytin ilk mısraında şair, Hz. Peygamber (s.a.v.)’in âlemlere rahmet oluşunu konu ederek ilgili ayete[vii] ve ikinci mısrada güvenilirliğini vurgulayarak Hz. Peygamber (s.a.v.)’e İslâmiyet öncesinde verilen Muhammedü’l-Emîn sıfatına telmihte bulunmuştur. 10. beyitte ise onun güzel ahlaklı oluşu ifade edilmiştir. Efendimiz (s.a.v.) pek çok mucizesi ve üstünlük vasıfları varken Kur’an’da ahlâkı ile övülmüştür.[viii] Bu durum, ahlâk-edep meselesinin hem vahy nazarında hem de Hz. Peygamber (s.a.v.)’in şahsında ehemmiyetini göstermektedir.[ix] Türk-İslâm edebiyatında eser telif etmiş olan şair ve yazarlar da bu duruma bigâne kalmamışlar ve güzel ahlakı sıkça ele almışlardır.

Şiirin belki de en dikkat çekici beyti 12. beyittir. Çünkü burada Hz. Peygamber (s.a.v.)’in hem nebîlerin ilki hem de sonuncusu olduğu ifade edilmektedir. Böylelikle şairin muhayyilesinde nûr-i Muhammedî düşüncesinin izlerini taşıdığı görülmektedir. Kaldı ki yine bu eserin tevhid bahsinde Hz. Peygamber (s.a.v.)’in, yaratılanların da ilki olduğu açıkça ifade edilir.[x] Şu hâlde bu paradoksal ifade, âlemin varlık sebebi olarak nûr-i Muhammedî düşüncesi[xi] ile tarihî şahsiyetiyle Hz. Peygamber (s.a.v.)’in nebîler kronolojisinde sonuncu olduğunu ifade etmektedir. 

Şair 13. beyitte Hz. Peygamber(s.a.v.)’in yoluna gönül verdiğini belirtirken tıpkı Kur’an’daki gibi sevgi ve itaat arasında bir ilgi kurar. Buna göre Allah’ı sevmek Hz. Peygamber (s.a.v.)’e itaat şeklinde tezahür etmelidir.[xii] Daha önceki örneklerde de görüldüğü üzere Yusuf Has Hacib, konuyu ele alış biçimi ve kavram tercihleri ile ciddi bir Kur’an kültürüne sahip olduğunu gösterir.  

Son iki beyitte artık şairin temenni ve yakarışları satılara düşer. Hz. Peygamber (s.a.v.)’le gönül bağının daima diri kalmasını niyaz eden şair, aynı zamanda ahirette O’nun (s.a.v.) nur cemalini müşahede etmeyi ve şefaatine nail olmayı ummaktadır. Şair, şefaat talebini tevhid bahsinde de “Sevgili peygamberle birlikte kıl beni/Elimden tutsun kıyamet günü.”  ifadeleri ile dile getirir.

Es-salâtü ve’s-selâmü aleyke yâ şef

Hamit DEMİR

Yazar