NEZÂKET SAHİBİ OLMAK

31. Hadis

"Allahu Teâlâ refîktir (kullarına kolaylık diler, güçlerini aşan şeyleri yüklemez). Kullarının da yumuşaklıkla muâmele etmelerini sever. Yumuşak huylulukla yapılan işlere verdiği muvaffakiyeti bunun dışındakilere vermez.” [1]

 Somuncu Baba Diyor ki:

“Kardeşlere karşı sertlik yerine yumuşaklığı tercih etmek, Rahmân’ın kula olan lütuf tecellîsinin kahır tecellîsinin önüne geçmiş olmasının sonuçlarındandır. Merhamet meydanında yarış ki, rahmeti gadabını geçen[2] Zat da sana rifkatte bulunsun.”

Hadisin Yorumu

İnsanların tabiatlarında genlerin, bölgenin, yiyip içtiklerinin, aile ortamı ve okulun, dostluk kurduklarının ve diğer etkenlerin müessir olduğu bilim insanları tarafından dile getirilen bir husustur. Nitekim şu durumu istisnaları olmakla birlikte genel olarak hepimiz tecrübe etmişizdir: Karadenizliler mısırı çok yediklerinden, çabuk sinirlenirler, ama kızgınlıkları hemen geçer. Sobanın üstündeki mısır nasıl birden patlayıp puf diye sönerse, aynen öyle. İç Anadolu insanı çok yediği buğday gibidir. Yanar-yanar patlamaz, kendini yakar. Sobanın üstündeki buğdayın yanmasına rağmen patlamaması gibi. Doğu ve güneydoğu insanı eti ve acı baharatı çok tükettiğinden dolayı sert tabiatlı olur. Egeliler de zeytinyağına düşkünlüklerinden dolayı munis tabiatlıdır. Dolayısıyla insanın geçmişinden ve çevresinden etkiyle oluşturduğu tabiatı çeşitli katkı maddeleriyle yoğurulup şekillenmiş gibidir. Bu sebeple bazı huyları insan istese de bırakamaz. Karadeniz insanındaki sinirlilik hali bundandır. Bununla birlikte törpülenmesi veya baskılanması gereken yönlerimizi düzeltmek durumundayız. Dinimiz, ahlâkımız ve insan olmamız bunu gerektirmektedir. Bunun için de nefsimizi terbiye etmeye eğileceğiz.

İnsana Değer Vermek

Maaşlarını sizden alan insanlar geçimlerini temin etmek ve işsiz kalmamak için kaba davranışlarınıza, hakaretlerinize katlanabilir. Ancak kalplerinin içine bakma imkânı olsa orada ne tür fırtınalar estiğini görebilirdik. Çünkü insan için onur çok önemlidir. Bu sebeple şahsiyetlerini ezerek iş yaptıranlar otoriteyi veya kontrolü kaybettiklerinde bunun bedelini ağır öderler. Esasında normal zamanında da işçiler isteksiz ve kalpleri kırık çalıştığından dolayı onlardan istediği randımanı aslâ alamaz. Çünkü benimseyerek iş yapmak ile zoraki çalışmak arasında çok fark vardır. Nitekim inşaat ve tarım gibi işlerde yevmiyeci olarak işçi çalıştıranlar, getirdikleri kimselerin performanslarından memnun kalmadıklarında ertesi gün onları tekrar çağırmazlar.

Bunlar ve benzeri örnekler insana insan gibi yaklaşmanın ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Belki elinizdeki güç ve imkânlarla karşınızdakine istediğinizi yaptırabilirsiniz, ancak onun gönlünde yer edinemezsiniz, sizin talebinizi menfaat karşılığı yapar. Evde bile otoriteniz sebebiyle çocuklarınıza istediğinizi yaptırabilirsiniz ama istekle yerine getirilmeyen görevler kalıcı tesir bırakmaz. Fırsatını bulunca hemen kaytarma başlar. Esasında isteksiz yerine getirilen taleplerimiz bizim de canımızı sıkar, ancak buna kendimizin sebep olduğunu anlarız, ama anlamak istemeyiz. Başkalarına benzeri olaylarda nasıl davranacaklarına dair tam bir bilge gibi nasîhatte bulunuruz, lâkin iş kendimize geldiği zaman hırçınlaşırız. İstediğimizin yapılması için zor bile kullanırız.

Allah’ın Üslubu

Allah’ın insanları İslâm’a davet eden üslubuna baktığımız zaman, çoğunlukla tatlı ve cenneti hatırlatan bir üslup, yanlışlık ve haramlara bulaşılması ve de zulmedilmesi durumunda ise cehennemi hatırlatan sert bir üslup ile bizlere hitap ettiğini görmekteyiz. Kur’an’ı baştan sona sıralı bir şekilde okuduğumuzda, sanki karşımızda çok samîmî bir dostumuz varmış da bizlere sohbet ediyormuş hissine kapılırız. Bazen bize güzellikleri över, bazen kötülüklerden sakındırır, ama tek amacı vardır: Bizim daha güzel bir insan olmamız. Bu sebeple Kur’an’ı baştan sona okuyan insanda Allah’a karşı havf ve recâ dediğimiz korku ve ümit arasında bir duygu oluşur ve bu onu Allah’a daha çok yaklaştırır. Çünkü Rabb’imizin üslubu insanı öteleyen değil insanı İslâm’ın buyruğuna doğru çeken ve sarmalayan bir hitap içermektedir.  Bu sebeple Kur’an’ı meâlinden anlayarak sonuna kadar okuyan mü’minin Allah sevgisi ve saygısı artar. Yerine getirmesi veya kaçınması gereken hususları bir yük olarak değil, kendisini seven kendisinin sevdiği yaratıcıya olan muhabbetinden ve saygısından dolayı yerine getirmeye başlar. Bu, ilâhî buyruğun amacı ve hedefidir. Bu sebeple son kitabın insanlara seslenme tarzı bizim için de örnek alınacak bir üsluptur.

İnsanların İslâm’a davet edilmesinde bir şey çok dikkatimizi çeker: Rabb’imiz, İslâm’ın insanlar tarafından kabullenilmesini onların tercihlerine bırakmıştır. İsteseydi kalpleri çeviren kendisi olduğu için öncelikle Arabistan coğrafyasında yaşayanları daha sonra da bütün dünyayı Müslüman yapardı. Kudreti açısından buna bir engel yoktur. Lâkin bu yola girmeden, beşeriyeti mâkul delillerle iknâ etme yolunu benimsemiştir. Bu sebeple de varlığının delili olan âyetleri peygamberine indirerek zatını bütün insanlığa hatırlatmıştır. Âyetlerin bir kısmında ise kâinattaki güzelliklere işaret ederek, âlemlerin sahibi olduğunu buradan bile anlayabileceklerine değinmiştir. Dolayısıyla her türlü kudreti zatında toplamış olan evrenin sahibi, insanların İslâm’a zorla değil, gönül rızâsıyla girmelerini istemektedir. Allah’ın sadece iknâ etme yöntemiyle insanlara dini teklif etmesi üslûbun önemini de ortaya koymaktadır.

Allahu Teâlâ Mûsâ ve Hârun Peygamberlerden Fir’avun’a gitmelerini ister. Bir de şu tavsiyeyi yapar: “Ona yumuşak söz söyleyin. Belki o, aklını başına alır veya korkar.”[3] Çünkü hükümdar olan bir insana farklı bir lisan kullanılması hem kendi canları hem de dinin tebliği açısından son derece olumsuz sonuçlar doğurabilirdi. Bu yüzden Fir’avun’u nezâketle davet etmelerini istemişti. Rabb’imiz aynı hususu peygamberimizden, onun şahsında da bizlerden istemiştir: “(Rasûl’üm!) Sen, Rabb’inin yoluna hikmet ve güzel öğütle çağır ve onlarla en güzel şekilde tartış! Rabb’in, kendi yolundan sapanları en iyi bilendir ve o, hidâyete erenleri de çok iyi bilir.”[4] Bir başka âyette de, “Şâyet sen kaba, katı yürekli olsaydın, hiç şüphesiz, etrafından dağılıp giderlerdi.” buyurur.[5]

Hz. Peygamber (s.a.v.)’in Yaptığı

Allah Rasûlü’nün bütün hayatı boyunca biriyle kavga ettiği, ağız dalaşına girdiği, kötü söz söylediği, hakâret ettiği görülmemiştir. İnsanları İslâm’a davet ederken güzel ve tatlı bir üslup kullanmış, anlattıklarına inanmayanlara veya kaba bir şekilde itiraz edenlere hakâret etmemiştir. Baskı uygulamamıştır, “Kabul etmeye mecbursun.” dememiştir. Allah da ondan bu tavrı istemiştir: “Eğer seninle tartışmaya girerlerse de ki: ‘Bana uyanlarla birlikte ben kendimi Allah'a teslim ettim.’ Kitap verilenlerle verilmeyen ümmîlere de, ‘Siz de Allah'a teslim oldunuz mu?’ de. Eğer teslim oldularsa doğru yolu buldular demektir. Yok, eğer yüz çevirdilerse, sana düşen, yalnızca duyurmaktır. Allah kullarını çok iyi görmektedir.”[6] “Allah'a itâat edin, peygambere itâat edin, karşı gelmekten çekinin. Eğer yüz çevirirseniz bilin ki, peygamberimize düşen sadece açıkça tebliğ etmektir.”[7] “Eğer yüz çevirirlerse, sana düşenin sadece açıkça tebliğ olduğunu bil.”[8]

Âyetlerde Hz. Peygamber (s.a.v.)’den yaptığı işi tebliğle sınırlandırmasının istenmesine, bunun ötesine geçerek kimseyi zorlamamasının talep edilmesine dikkat etmek gerekir. Bu sebeple o sadece bir şeyi yapmaya çalışmıştır: Tebliği olabildiğince güzel ve şefkatli bir üslupla yerine getirmek ve anlattıklarını kendi hayatında uygulamak. Zaten hayatına baktığımızda da “Nasıl bu kadar tahammül etmiş?” dedirtecek seviyede mütevâzı bir yaklaşım ve güzel bir dille insanları hak dine davet ettiğini görüyoruz. Sonuç? Sonuç ortadadır. Aklın kabul etmekte çok zorlanacağı müthiş bir başarı ve yirmi üç yıl gibi kısa bir sürede müthiş bir muzafferiyet. Allah Rasûlü’nün bu yönteminden alacağımız çok dersler vardır.

Rasûlullah’ın İnsanlarla İlişkileri

Hz. Peygamber (s.a.v.)’in peygamberlik görevini bir yana koyarak bir insan olarak çevresindekilerle nasıl bir ilişki içerisinde olduğunu anlamaya çalışan bir kişi, büyük bir zat ile karşı karşıya olduğunu hemen anlar. Çünkü son derece sert tabiatlı, haksızlığa tahammül etmeyen, isyankâr, aynı zamanda da çoğu oldukça kaba olan bir insan kitlesinin içinde yaşamasına rağmen kalbini kırdığı insan yoktur. Bütün zorluklara ve çektiği cefalara rağmen ağzından kötü söz çıkmamıştır. Bunun yanında anlamakta zorlananlara birkaç kez anlatarak çoğu kez de dinleyenlerin seviyelerine uygun bir anlatım tarzı benimseyerek etrafındaki kişileri kendisine sahâbî yapmıştır. İşte oluşan bu dostluk sonucunda Allah Rasûlü için canlarını verecek noktaya gelmişlerdir. Bir insan, bir başkası için nasıl olur da canını fedâ edebilir? Bunu iyi anlamamız gerekir.

Enes b. Mâlik’in şu sözü her şeyi özetlemektedir: “Hz. Peygamber (s.a.v.)’e on yıl hizmet ettim. Bu süre zarfında bana bir kere bile ‘Öf!’ demedi (en küçük bir azarını bile işitmedim). Yaptığım bir şeyden dolayı, ‘Onu niçin öyle yaptın?’; yapmadığım bir şeyden dolayı da, ‘Onu niçin yapmadın?’ demedi (Beni eleştirip rencide etmedi).”[9] Hz. Peygamber (s.a.v.) (yolda) bir adama rast­layıp da onunla konuştuğu zaman, adam dönüp gidinceye kadar yüzünü ondan çevirmezdi ve adamla tokalaştığı zaman, adam elini çekinceye kadar o, elini adamın elinden çekmezdi. Hiçbir zaman onun dizle­ri de yanında oturan adamın dizlerinden ileride görülmemiştir.[10]

Bize Düşen

Yaşadığımız dönem sanki İslâm’ın ilk dönemleri gibidir. Bu yüce dini insanlara hem anlatarak hem de yaşantımızla tebliğ etmek durumundayız. Bunun için de şefkat dilini kullanmak zorundayız. Unutmayalım ki bizler, insan kazanma derdinde olmalıyız. Kazanacaklarımız sadece çevremizde gördüklerimizle sınırlı değildir. Çocuklarımız, akrabamız ve en yakın arkadaşlarımız da buna dâhildir.