ÂH ALLÂH

Âh, âşıklarının dilinden düşmeyen bir sözcüktür. Onlar sürekli âh ederler. Şair iseler şiirlerinde sürekli âhı işlerler. Âh, hüzün, ıztırap, sıkıntı, yeis vs. kalbi hallerde kullanılan bir edattır. Gününüzde “âh” bir konuda sıkıntıya düşünce, o sıkıntının tezahürü olarak çıkartılan sestir, dertlenmedir, az veya çok şikâyetlenmedir. Bu durum Hak âşığı şairlerde de aynıdır. Oysa şikâyet Hak âşığının diline yakışmaz. Şairin hem Hak âşığı olup hem de çokça âh etmesi ilk bakışta pek de hoş gelmiyor insana. Zira o tip şairler, başına gelen her şeyi Allah’ın takdiri olarak kabul eder, ona sabreder ve ondan dersler çıkarır. Bu sebeple Yunus (ö.1320-21) dervişliğin kolay olmadığını söyler:

Dervişlik olsaydı tâc ile hırka

Biz dahı alırdık otuza kırka

 

Hulûsî Efendi (ö. 1990) bir beytinde âhının hal-i derdini dile getirdiğini söyler:

Ne hâcet derdini izhâra zîrâ

Kişinin hâl-i derdin âhı söyler[1]

 

Hulûsî Efendi için derdini ortaya dökmeye, açığa çıkarmaya, onu söylemeye gerek yoktur. Hali, her şeyi apaçık göstermektedir. Beyitte, Hulûsî Efendi’nin de dertten söz ettiği ve onun için âh ettiği dikkat çekmektedir. Onun da derdinden dolayı âh etme zafiyetine düştüğü düşünülebilir. Ancak burada bilmek gerekir ki Hulûsî Efendi ve benzer mutasavvıf şairlerin dile getirdiği dert bildiğimiz insani sıkıntıların oluşturduğu dert değildir. Bu dert, ilâhî aşkı temsil eder. Hak âşığı şairler şiirlerinde “derd” kelimesi ile aşkı kastederler. Hulûsî Efendi de yukarıdaki beytinde “derd” kelimesini aşk karşılığında kullanmış ve “kişinin aşkını ortaya dökmesine, açığa çıkarmasına ne gerek var, onun aşkını âhı söyler” demek istemiştir. “Derd” kelimesini aşk karşılığında kullandıkları içindir ki şairler şiirlerinde sık sık dertten ve o dert için âh edişlerinden söz ederler. Âh, âşıkın iç alemindeki aşkın ateşli ve elemli ifadesidir. Bu durum Hak aşıkları için de aynıdır. Cebecioğlu Tasavvuf Terimleri sözlüğünde ahı “ …bir iç çekiş ve iştiyak nidası ve kulun aşk ateşi ile inleyişi”[2] olarak verir. Bu sebeple eskiden tasavvuf ehli birbirlerine dua amacıyla “Allah derdini artırsın” derlermiş.

Hulûsî Efendi aşk karşılığında dert kelimesini kullanırken âhının aşk için olduğunu aşağıdaki beytinde çok güzel vurgulamaktadır:

Ey esîr olmuş ezel sahrâ-yı gam sayyâdına

Âhı gam feryâdı gam hâr u gül-i gülzârı gam

 

“Ey ezelde aşk sahrasının avcısına esir olup âhı aşk, feryadı aşk, gülbahçesinin gülü ve dikeni aşk olan âşık!” [3]

 

Allah aşkı için âh edilmesi sebebiyle âh yârin semtine doğru gider. Yani onun tarafından hemen duyulur:

Sûfî bizim bu râhımız

Semt-i yâra doğru gider

Arşa çıkan bu âhımız

Semt-i yâra doğru gider

 

“Ey sufi! Bizim yolumuz sevgilinin semtine doğru gider. Arşa çıkan bu âhımız da sevgilinin semtine doğru gider.” [4]

 

Klâsik Türk şiirinde âhın şairler tarafından çok sık kullanılmasının sebebi aynı zamanda Allah aşkı için zikir mahiyetinde olmasıdır. Âh âşığın Allah karşılığında kullandığı bir sözdür. Allah kelimesinin evvelinde “elif”, sonunda “he” harfi vardır, bunlar âhı oluşturur. Buna göre şairlerimiz âh ile Allah diyerek O’nu zikretmiş olurlar. Nitekim şair Necâtî (ö. 1509) bu hususu açıkça beytinde dile getirmiştir.

 

Kamu yirde bulınur hâzır u nâzırdur evet

Âh içinde bulınur gel diyelüm âh Allâh[5]

 

Necâtî Bey beytinde açıkça Âh içinde Allah bulunur onun için âh diyelim, Allah diyelim der. Hatta bu sebeple bir başka beytinde de “Miskin Necâtî her gece ve sabâh dert ile âh et ki âh içinde “İlâh” bulunur, der:

 

Miskîn Necâtî derd ile her şâm ü her seher

Âh it ki âh içinde bulınur İlâh âh[6]

 

Bu haliyle âşıkların “âh”ı onların zikridir ve zahitlerin Allah karşılığında kullandıkları “hû”sundan farksızdır. Nitekim Necâtî Bey bu hususu da bir beytinde tespit etmiştir:

 

Erbâb-ı ışk âh ider ashâb-ı zühd hû

Lâbüd cihânda her kişinün bir hevâsı var[7]

 

Âşıklara göre bu dünya bir misafirhanedir her gelen bu misafirhanenin duvarına “Âh şâhum” yazıp yurduna geri gitmiştir:

 

Dâr-ı dünyâ bir müsâfir-hânedür kim her gelen

Âh şâhum yazdı gitti safha-i dîvârına[8]

 

Eskiden insanların kaldıkları hanların duvarlarına birtakım şeyler yazması adeta adettendi. İz bırakmak gibi bir şeydi. Sonradan gelenler de bu yazılardan o handan kimlerin gelip geçtiğini anlarlardı. Han duvarlarına yazılan yazıların bir kısmı misafirin vatan özlemini dile getirdiği yazılardır. Misafirin memleketini, sevdiğini, sevdiklerini kaydettiği yazılardır. Bu sebeple mutasavvıf şairler dünyayı bir misafirhane/han, insanı bu handa konaklayan ve iz olarak duvarına “Âh şâhum” yazısını yazan konuk olarak tasavvur ederler.

Ne mutlu “Dünya misafirhanesinin duvarlarına “Âh şâhum” yazabilenlere.

 

 

 

 

Nihat ÖZTOPRAK

Yazar