HAKANLAR HAKANI’NDAN ÂLEMLERİN SULTANI’NA

Osmanlı Devleti’nin her cihetten fetihlerle genişlemesinde büyük pay sahibi olan hükümdar Kanûnî Sultan Süleyman Han’dır. Onun döneminde ordunun özellikle Batı’ya yönelmesi ve gemilerin Akdeniz’e sürülmesi Sultan Süleyman’ın tarihte müstesna bir yer edinmesine ve Batılılarca “Muhteşem, Büyük Türk” gibi lakaplarla anılmasına sebep olmuş, kendisi de Fransa Kralı Fransuva’ya yazdığı mektupta kendini “Hakanlar Hakanı” şeklinde vasfetmiştir. Ne var ki cihana hükmetmiş böyle kudretli bir padişah, iç dünyasında kopan muhabbet ve hasret fırtınalarına galebe çalamamış, yücelerden gelen bir şuurla ve derin duygularla hacimli bir Dîvân teşkil edecek kadar çok şiir[1] kaleme almıştır. Özellikle Muhibbû mahlasını kullanması Allah’a derviş samimiyetiyle bağlı olduğunu, ayrıca halkına karşı ince bir sevgi yaklaşımı içinde bulunduğunu ifade eder.[2] Bu hâliyle o Kur’an’ın betimlediği küffara karşı şiddetli, müminlere karşı merhametli[3] Müslüman şahsiyetin müstesna bir örneğidir.

Sultan Süleyman’ın Dîvân’ında âlemlerin sultanı Efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v.) için yazdığı kırk küsür na’t-ı şerîf bulunmaktadır.[4] Na’tlarında, Peygamberimiz (s.a.v.)’e bende olduğunu, Peygamberimiz’in mucizelerini, mahviyetini, şefaat ümidini ve Ümmet-i Muhammed’den olmanın mutluluğunu terennüm eder. Bunlardan bir tanesini günümüz Türkçesi’ne çeviri ve kısa açıklamalarla dikkatinize sunuyoruz:

Yâ nebiyyallah itdün mu‘cizünle ayı şak

Diseler sana aceb midir şehâ mahbûb-i Hak

(Ey Allah’ın nebisi, ey şah. Sen ki mucizevî bir şekilde ayı ikiye böldün. Sana Allah’ın sevgilisi deseler bu şaşılacak bir şey midir!?)

Şair, şiirinin girişinde Efendimiz (s.a.v.)’e seslenerek muhataplarına şakk-ı kamer/ayın yarılması mucizesini hatırlatarak söze başlar. Peygamberimiz’in peygamberliğini delalet eden mucizenin, ey nebi hitabının hemen akabinde zikredilmesi uygunluk arz etmektedir. İkinci beyitte ise Hz. Peygamber’e Allah’ın sevgilisi demenin şaşılacak bir şey olmadığını vurgular. Zira şair her ne kadar muhabbet saikiyle bu ifadeyi kullansa da Hz. Peygamber (s.a.v.)’in habîbullah şeklinde vasfedilmesi hadislere dayanmaktadır.[5] Mahbûb kelimesi habîb ile aynı manada olmakla birlikte şair, yaygın olan habîbullah terkibi yerine mahbûb-i Hak ifadesini tercih ederek vezne ve kafiyeye uygunluğu sağlamıştır.

Görmeden didarunu sana muhabbet bağladım

Bu meseldir gözden öndin dirler âşıkdur kulak

((Ey Nebi) Yüzünü görmeden seni sevdim. “Gözden önce kulak âşık olurmuş.” diye söylenegelen darb-ı meseldeki gibidir durumum.)

Şair bu beyitte Hz. Peygamber (s.a.v.)’i görmeden sevenler ve ona tabi olanlar zümresinden olduğunu ifade eder. İkinci mısrada ise edebiyatımızda nadir görülen bir iddia olarak aşkın gözden evvel kulağa hitap ettiğini belirtir. Buna göre sevmek için görmek gerekmez, vasfını işitmek yeterlidir. Şair de tıpkı böylece Hz. Peygamber (s.a.v.)’in dilden dile nakledilen vasfını işitmiş, iman etmiş, muhabbet beslemiş ve bir na’t-ı şerîf yazarak da dimağını ve kalbini, satırlarını ve sadrını tezyin etmiştir.

Burka‘un keşf eyledin iy şâh-ı rusül

Heybetünden on sekiz bin âlem itdiler ‘arak

(Ey Peygamberlerin şahı. Yüzünü örten örtüyü kaldırdın da on sekiz bin âlem heybetin karşısında ter döktü.)

Şair, bu beyitte Hz. Peygamber (s.a.v.)’in yüz güzelliğini ve nurunu ön plana çıkarır. Öyle ki Peygamber Efendimiz (s.a.v.) yüzündeki örtüyü kaldırınca bütün âlemler tıpkı insan gibi, onun heybeti karşısında ter dökmüşlerdir. Burada hem keşf/perde hem de ‘arak/terin gündem edilmesi Hz. Peygamber (s.a.v.)’in hem ışığı hem de ısısı ile dünya hayatının devamlılığında mühim bir yer tutan güneşe teşbih edildiğini düşündürmektedir. Zira Dîvân şiirinde güneşin en parlak zamanı olan duhâ, Hz. Peygamber (s.a.v.)’in yüzünün güzelliği ve parlaklığını ifade etmek için kullanılır.[6] Ayrıca beyitte sûfî düşüncedeki varlığın sebebi olan nûr-i Muhammedî düşüncesine işaretler bulmak da mümkündür. Buna göre varlığın zuhura gelmesinin ilk vesilesi Hz. Peygamber (s.a.v.)’in her şeyden evvel yaratılan nurudur.

Yumaya yidi deniz dahî yüzümün karasun

Cürm çok benden yoyılmaz şefkat et halime bak

(Yedi deniz bir araya gelse yüzümün karasını yıkamaya yetmez. Bende günah çok, temizlenmez. Şefkat et de halime bir bak.)

Şiirin son demlerinde şair, tam bir tezellül ve acziyet ile yüzünün karasını yıkamak için yedi deniz suyunun bile yetmeyeceğini ifade eder. Burada yedi sayısı; dinî, kültürel, tarihî ve coğrafî bir arka plana sahip olmakla birlikte daha çok kesretten kinaye maksadıyla kullanılmıştır. Buna göre şair günahının çokluğunu denizlere kıyas etmekte ve temizlenemez olduğunu ifade etmektedir. Son olarak da bunca günahın ancak Hz. Peygamber (s.a.v.)’in şefkati ve şefaati ile bağışlanacağını ifade etmektedir. Şefkatin yanında şefaat düşüncesinin zihnimize gelmesi, şairin şiirin başından beri Hz. Peygamber (s.a.v.)’i muhatap almasından mütevelliddir. Bir başka deyişle Hz. Peygamber (s.a.v.)’in günahkârları kurtaracak olan şefkati, şefaat olarak tezahür edecektir. 

İy Muhibbî âh idüp andıkça bu isyanını

Lerze gelir cisme sanki bâd ile ditrer varak[7]

(Ey Muhibbî, âh edip isyanını, günahlarını hatırladıkça rüzgâr karşısındaki bir yaprak gibi bedenime bir titreme gelir.)

Son beyitte şair kendine seslenerek günahını hatırladığında haşyetten titreyen bedenini nazar-ı dikkate verir. Yine burada günahının çokluğuna ve aczine işaret eder mahiyette titremesini rüzgârlar önünde savrulup duran bir yaprağa benzetir.

Günahlarımızın şefaatçisi Efendimiz Muhammed Mustafa’ya salât u selâmla…