ŞEYH SA’DULLAH EL-HALVETÎ’NİN İŞARETİYLE KALEME ALINAN VE DARENDE ŞEYHZADEOĞLU ÖZEL KİTAPLIĞINDA BULUNAN “KASÎDE-İ BÜRDE” TERCEMESİ

İmâm-ı Busûrî’nin (ö.695/1296 [?]) Hz. Peygamber (s.a.v.)’i   övmek, O’nun fizikî ve ahlâkî yönlerini dile getirmek için kaleme aldığı “el-Kevâkibü’d-dürriye fî medḥi ḫayri’l-beriyye” adlı çalışması daha çok “Kasîde-i Mîmiyye” ve “Kasîde-i Bürde” olarak tanınmıştır. Kaynaklarda yer alan bilgiye göre Mısırlı âlim Busûrî, yakalandığı felçten bu kasîde vesilesiyle kurtulmuş ve kasîde bu özelliği ile yüzyıllar boyunca müslümanların gündeminden hiç düşmemiştir. Busûrî hayattayken Abdüsselâm b. İdrîs el-Merrâküşî ve Ebû Şâme el-Makdisî gibi isimler tarafından şerhi yapılan bu eser üzerinde şerh, hâşiye, tahmîs, tesdîs, tesbî‘, taştîr ve nazîreler şeklinde yaklaşık üç yüz otuz civarında çalışma yapılmıştır.[1] İmâm-ı Busûrî’nin bu çalışmasını şerh edenlerden biri de Sa’dullah el-Halvetî’nin işaretiyle eser üzerinde çalışma yapan ve ismi tespit edilemeyen bir mürididir. Bu makalede, Kasîde-i Bürde’ye dair yapılan Türkçe şerhler arasında ismi zikredilmeyen bu çalışmanın[2] Darende Şeyhzâdeoğlu Kütüphanesi’nde bulunan nüshasını tanıtmaya çalışacağız.

Sa’dullah el-Halvetî’nin Delâletiyle Kaleme Alınan “Kasîde-i Bürde” Tercemesi ve Darende Şeyhzâdeoğlu Kütüphanesi Nüshası

Sa’dullah el-Halvetî’ye atfedilen “Kasîde-i Bürde” adlı eserle ilgili araştırmaları olan Mine Taşdemir, bahsi geçen şerhin Sa’dullah el-Halvetî’ye değil onun bir müridine ait olduğunu söylemiş ve şerh üzerinde bu minvalde birkaç çalışma kaleme almıştır.[3] Damla Taşdelen de bu kanaati paylaşmıştır.[4] el-Halvetî’nin delaletiyle kaleme alındığı anlaşılan tercemenin Darende’deki nüshası, Hacı Hulûsî Ateş Şeyzadeoğlu Özel Kitaplığı’nda 200 numara ile kayıt altına alınmıştır. Tercemenin Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, Demirbaş Nu: 3976’da yer alan nüshası ile hemen hemen aynı özellikleri taşıyan Darende nüshasının girişinde, mütercim yani Sa’dullah el-Halvetî’nin müridi, tercemeyi üstadının yönlendirmesi ile kaleme aldığını açıkça ifade etmiştir.[5] Yine tıpkı Süleymaniye nüshasında olduğu gibi, eseri, Farsça yazılan bir şerhten Türkçeye terceme ettiğini belirten müellif, çalışmada her beytin sonunda ismi tespit edilemeyen bir başka müellifin manzûm tercemesine de yer vermiştir. Darende nüshasında eserin kaleme alınış ve istinsah tarihine dair bir veri bulunmaktadır. Yapılan bir çalışmada bu şerhin, Le’âlî’nin tercemede yer alan bir şiirinden hareketle 1563’den sonra kaleme alındığı belirtilmiştir.[6] Şeyhzâdeoğlu nüshasında müellif, şerhte takip edilen usul olarak “Bu kasîdenin mefhûmı on fasl üzerinedür” tabirini kullanmış ve her faslın konusunu küçük bir tanıtım kısmı ile takdim etmiştir. Daha sonra beyitleri şerh eden müellif, her beyitte kapalı gördüğü kelimeleri gramer yönünden tahlillere tâbi tuttuktan sonra beytin manasını takdim etmiştir. Açıklamalarında çeşitli örneklemelere yer veren şârih, çalışmanın en sonunda Le’âlî’nin manzûm tercemesini kaydetmiştir. Şerhini yaptığı beyitleri büyük oranda kırmızı renkle nakleden müellif, çalışmanın sonunda şu ifadeye yer vermiştir: “Kasîde-i Bür’e isimli mübarek şerh tamam oldu. Allah Teâlâ, onu yazana, okuyana, dinleyene ve kadın erkek, yaşayan vefat etmiş bütün mü’minlere rahmet eylesin. Âmin, ey âlemlerin Rabbi!”[7]

Kasîde-i Bürde’yi müridine terceme ve şerh etmesi tavsiyesinde bulunan Şeyh Sa’dullâh el-Halvetî’nin doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. On beşinci yüzyılda yaşamış bir sûfî olduğu bilinmektedir. Halvetî, 840/1477’de vefat etmiştir. Şeyhin hayatı, eğitimi ve faaliyetlerine dair neredeyse hiçbir bilgi bulunmamaktadır.[8] Tanıtımını yaptığımız “Kasîde-i Bürde” şerhinin Sa’dullah el-Halvetî’ye ait olduğu düşüncesiyle bir yüksek lisans tezi hazırlanmıştır. Bu tezde, tercemenin Ankara Millî Kütüphane’de bulunan iki nüshası esas alınmıştır. 599 ve 5499 numaralı kayıtlarda yer alan nüshalar 78 ve 49 varaktan oluşmaktadır. Bu nüshalardan ilki Ma’ruf-i Kerhî adlı biri tarafından 1022/1613-1614 tarihinde, diğeri ise Hâlid b. Yusuf tarafından 1289/1871-1872’de istinsah etmiştir.[9] Bu tezde tercemenin Süleymaniye Kütüphanesi ve Darende Şeyhzâdeoğlu Kütüphanesi’nde bulunan nüshalarının görülmediği anlaşılmaktadır. Yukarda işaret ettiğimiz gibi, bu nüshalarda eserin Sa’dullâh’ın yönlendirmesi ile bir müridi tarafından kaleme alındığı açıkça dile getirilmiştir. Ayrıca tezde transkripti yapılan tercemenin girişinde de eserin Şeyh Sa’dullâh Efendi’ye değil onun bir müridine ait olduğu açıkça anlaşılmaktadır.[10]

Netice olarak ifade etmemiz gerekirse Şeyh Sa’dullâh el-Halvetî’nin teşviki ile bir müridi tarafından kaleme alınan Kasîde-i Bürde tercemesi, Anadolu’da, eser üzerinde yapılan ilk çalışmalardandır. Tercemede takip edilen usûl, manzûm bir tercemeye yer verilmesi ve tercemenin içeriği üzerinde detaylı araştırma ve incelemelerin yapılması bu yönüyle önem arz etmektedir. Terceme üzerinde yapılan birkaç çalışmada tercemenin bütün nüshalarının görülmediği ve bu nedenle farklı çıkarımların elde edildiği gözlemlenmektedir. Bu tercemeye dair çalışmalar Ankara Milllî Kütüphane ve Süleymaniye nüshaları üzerinden şekillendirilmiştir. Yapılması gereken ise Darende Şeyhzâdeoğlu Kütüphanesi’ndeki nüsha başta olmak üzere tercemenin, varsa başka kütüphanelerde bulunan bütün nüshaları bir araya getirilmeli, bütün nüshaların benzer yönleri ve farklılıkları ortaya konulmalıdır. Bu yöntemle çalışmanın kime ait olduğu, yazılış ve istinsah tarihi, müellifi ve içeriği ile ilgili birçok sorunun doğru şekilde cevaplanabileceği kanaatindeyiz.