DİNİ UĞRUNA HİCRET EDEN KADIN: ÜMMÜ KÜLSÜM BİNT UKBE

Hicretin altıncı senesinde Peygamberimiz bir grup ashâbıyla birlikte umre yapmak üzere Medîne’den Mekke’ye doğru yola çıktı. Mekke yakınlarında Hudeybiye mevkiine geldiklerinde müşrikler, şehre girmesine izin vermediler. Dünyanın farklı yerlerinden gelen müşrik-putperest herkese açık olan Ka’be’nin kapıları mü’minlere kapatılmıştı. Rahmet Peygamberi, müşriklerin çok yönlü tahriklerine kapılmadan onlarla bir barış anlaşması imzaladı. Bu anlaşma ile Medîne İslâm Devleti, Mekke müşriklerince resmen kabul edilmiş ve taraflar arasında on yıllık bir barış anlaşması yapılmış oluyordu. Antlaşmaya göre Müslümanlar ertesi yıl, umre için Mekke’ye girebileceklerdi. Yapılan anlaşmanın görünüşte ağır şartlarından biri de şu şekilde belirlenmişti: “Müşriklerden biri Müslüman olup Müslümanlara sığınırsa geri iâde edilecekti. Ama Müslümanlardan biri dininden dönerek müşriklere gelirse o kabul edilecekti.”

O sıralarda Ümmü Külsüm bnt. Ukbe, gizlice Müslüman olmuş Mekke’de ailesiyle birlikte yaşıyordu. Babası Müslümanlara eziyet etmesiyle bilinen Ukbe b. Ebî Muayt idi. Ümmü Külsüm’ün gönlüne Medîne’ye hicret etme sevdâsı düşmüştü, fakat anlaşmanın bu ağır maddesi onu düşündürüyordu, ailesinin ise onun hicretine izin vermesi düşünülemezdi. Ama o iman kadını, aslâ ümitsizliğe düşmüyor, her zorluktan sonra nice kolaylıkların olacağına inanarak ümitle yarınları bekliyordu. Kararını vermişti, gizlice Mekke’den Medîne’ye hicret edecekti. Bunun için hazırlandı ve bir gün gizlice yola çıktı, nihâyet Medîne’ye ulaştı.

İman Sınavı ve Sınav Soruları

Onun Medîne’ye kaçıp gittiğini haber alan kardeşleri Umâra ve Velid, peşinden Medîne’ye geldiler ve anlaşma gereği onun kendilerine teslim edilmesini istediler. Ancak anlaşma metnine Arap dilinin yaygın üslubuna göre erkeklerin geri döndürüleceği yazılmış, kadınlar için ayrı bir madde konulmamıştı. Vefâ Peygamberi, Müslüman olup Medîne’ye hicret eden erkekleri geri döndürdü, fakat kadınları müşriklere geri vermedi. Bu sırada Yüce Rabb’imiz de, “Ey inananlar! Benim de düşmanım, sizin de düşmanınız olanları dost edinmeyin.” fermanıyla başlayan imtihan sûresinin şu âyetini indirmişti:

“Ey inananlar! İnanmış kadınlar hicret ederek size geldiklerinde onları deneyin, hicretlerinin sebebini inceleyin. Allah onların imanlarını çok iyi bilir. Onların mü’min kadınlar olduklarını öğrenirseniz, inkârcılara geri çevirmeyin. Bu kadınlar, o inkârcılara helal değildir. Onlar da bunlara helal olmazlar. İnkârcıların bu kadınlara verdikleri mehirleri iâde edin. Bu kadınların mehirlerini kendilerine verdiğiniz zaman, onlarla evlenmenizde bir engel yoktur. İnkârcı kadınları nikahınızda tutmayın; onlara verdiğiniz mehri isteyin, inkârcı erkekler de hicret eden mü’min kadınlara verdikleri mehirleri istesinler. Allah'ın hükmü budur; aranızda O hükmeder. Allah her şeyi bilendir, her söylediğinde ve her eylediğinde sayısız hikmet olandır.”[1]

Bunun üzerine Peygamberimiz Ümmü Külsüm’e sordu: “Seni kadın başına Mekke’den Medîne’ye getiren sebep nedir?” O da cevap verdi: “Beni buralara getiren yalnızca Allah ve Rasûlü’nün sevgisidir. Yoksa ne dünyalık ne de başka bir şey!”

O, bu muhteşem cevabıyla imtihanı kazandı ve anlaşmadan sonra Mekke’den Medîne’ye hicret eden ilk anne olarak diğer hanım muhâcirlerin yolunu açtı. O, kadın başına hicret etme şerefi yanında bu âyette işaret edilen hanımlardan imtihanı ilk kazanan kadın oldu. Bu uygulama ile kişinin inancını belirlemede kendi ifadesinin önemli olduğu ortaya konulmuş oldu. Bu sözlü sınavla, başka amaçlarla hicret edip Müslümanların arasına sızmak isteyenler de ayrışmış oluyordu. Peygamberimiz bu şekilde hicret eden hanımları bu âyetle imtihana tâbi tutar, onlar âyetteki gerçekleri kabul ettiklerini söyleyince, onların bey’atini kabul ederdi. Hz. Âişe’nin bildirdiğine göre erkeklerle tokalaşarak bey’at alan Hz. Peygamber (s.a.v.), kadınların bey’atini onlarla tokalaşmadan yalnızca sözle alırdı. O imtihanı kazanan hanımlar için Allah Rasûlü şöyle buyurmuştu:

“Sizler, Allah ve Rasûlü’nün aşkıyla ve İslâm sevdâsıyla yollara düştünüz ve hicret ettiniz. Sizler ne koca için ne de dünyalık için hicret ettiniz!”

Onlar imtihanın ilk sorusunu bu şekilde geçtikten sonra şu âyette belirtilen esaslar çerçevesinde Allah Rasûlü’ne bey’at edeceklerdi: “Ey Peygamber! İnanmış kadınlar, Allah'a hiçbir ortak koşmamak, hırsızlık yapmamak, zinâ etmemek, çocuklarını öldürmemek, başkasının çocuğunu sahiplenerek kocasına isnatta bulunmamak ve uygun olanı/marufu işlemekte sana karşı gelmemek şartıyla sana bey’at etmek üzere geldikleri zaman, onları kabul et; onlara Allah'tan bağışlanma dile, doğrusu Allah, bağışlayandır, acıyandır.”[2]

Buna göre onlar Allah’a hiçbir şeyi ortak koşmama, hırsızlık yapmama, zinâ etmeme, çocuklarını öldürmeme, başkasının çocuğunu kendi çocuğu gibi sahiplenmeme ve her konuda Peygamber (s.a.v.)’in hükmüne teslim olma konularında söz vereceklerdi. Bu sayılanlar çoğu kadının en fazla düşebileceği yanlışlardı. Bu âyetler indiğinde toplum içerisinde bu yanlışlara düşen pek çok kadın vardı. Buna göre İslâm kadının kalbinde önce tertemiz tevhid akîdesi kökleşecek, ardından tevhid ağacı meyveye duracak sahibini büyük günahlardan uzak tutacaktı. Dini muhafaza, malı muhafaza, ırzı muhafaza, canı muhafaza ve nesli muhafaza ile iman taçlanacaktı.

Onlar ne mal hırsızlığı yapacaklar ne de ibâdet hırsızlığı yapacaklardı. Zira namaz başta olmak üzere ibâdetlerden çalmak, onları gereği gibi yerine getirmemek de bir çeşit hırsızlıktı.

Onlar, iffetlerini koruyacaklar, aslâ zinâya yaklaşmayacaklardı. Zinâ şâibelerinden gönüllerini, gözlerini, dillerini ve tüm organlarını koruyacaklardı.

Yine onlar çocuklarını anne karnında iken de öldürme gibi bir yanlışa düşmeyecekleri gibi, doğumdan sonra da onların canlarına kast etmeyeceklerdi. Daha da önemlisi çocuklarını İslâmî terbiye ile yetiştirerek, onların cehennemlik olmalarının önüne geçeceklerdi. Zira çocuğu İslâmsız büyütmek de bir nevi onu mânen öldürmekti.

Onlar her türlü iftirâ, yalan, söz taşıma, ara bozuculuk, sihir büyü gibi günahlardan da uzak duracaklardı.

Yanı sıra onlar, Allah Rasûlü’nün emrettiği iyilikleri yerine getireceklerdi. Buna karşılık Rasûlullah onların bey’atini kabul edecek ve onların ufak tefek kusurları için Allah’tan bağışlanma dileyecek, Yüce Allah da onları bağışlayıp kulluğuna kabul edecekti.

Bu sınav soruları içerisinde “ma’rûf” konusunda Peygamber (s.a.v.)’e itâat şıkkı da vardı. Evet, mü’min hanımlar her konuda Hz. Peygamber (s.a.v.)’e itâat edecekleri gibi, özellikle ölünün ardından ağıt yakma, yaka paça yırtarak ağlama konusunda da Peygamberimizin uyarılarını dikkate alacaklardı.

İşte Ümmü Külsüm Anne, tüm bu konularda hanımlar için en güzel ilk model olmuştur. O, İslâm olduktan sonra müşriklerin arasında yaşamakla tekrar câhiliyeye dönme endişesi taşıyarak, imanını koruma ve Müslümanlığını geliştirerek gönül huzuruyla yaşama amacına yönelik olarak zorlu hicret yolculuğuna karar vermişti. Çünkü o, imanın tadını tatmıştı ve bütünüyle yaşayacağı İslam’ın özlemiyle dopdoluydu: “Üç haslet vardır; bunlar kimde bulunursa o kişi, imanın tadını tatmıştır: Allah ve Rasûlü’nü her şeyden fazla sevmek. Sevdiğini Allah için sev­mek. (Allah kendisini küfürden kurtardıktan sonra) küfre dönmeyi ateşe atılmak gibi çirkin ve tehlikeli görmek.”[3] İşte o da imana erdikten sonra küfre düşmeyi ateşe atılmaktan daha korkunç gördüğü için hicrete karar vermişti. Hicret yolunda onun imanı ve ondan aldığı cesâretinden başka hiçbir şeyi yoktu.

Elbette Allah için, yurtlarından, evlerinden, âilelerinden ve mallarından ayrılıp hicret edenlerin mükâfâtı cennetti. Ama bu hicret eden bir de kadın olursa, onun mükâfâtının katmerli olacağında hiç şüphe yoktu:

“İnanan, hicret eden ve Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla cihat eden kimselere Allah katında en büyük dereceler vardır. İşte kurtulanlar onlardır. Rableri onlara katından bir rahmet, hoşnutluk ve içinde tükenmez nimetler bulunan cennetleri müjdeler. Doğrusu büyük ecir Allah katındadır.”[4]

Ümmü Külsüm Anne, İslâm’ı yaşamak için en uygun ortama kavuşmak, Hz. Peygamber (s.a.v.) ve ashâbıyla birlikte o mânevî havayı teneffüs etmek için yollara düştü. Bir kadın olarak her türlü riski göze aldı. Elbette rızâya ermek ve cennete girmek kolay değildi. Zira gerçek muhâcir, Allah’ın yasaklarından, Allah’ın helallerine göç eden kimsedir. Amellere değer kazandıracak olan da niyetlerdi. Amellerin Allah ve Rasûlü için yapılmasıydı. Buna göre kimin hicreti Allah ve Rasûlü’ne olursa, gerçek anlamda Allah ve Rasûl’ün muhâciri o kimse olacaktı. Kimin hicreti de dünyalık elde etmek yahut bir evlilik uğruna olursa o kimse de dünya yahut eşin muhâciri olacaktı. (Bkz. Buhârî, Îmân, 41.)

Hz. Osman ile anne bir kardeş olan bu kahraman hanım, Medîne’de Hz. Zeyd b. Hârise ile evlendi. Hz. Zeyd Mûte’de şehit düşünce, Aşere-i Mübeşşere’den Zübeyr b. Avvâm, ondan sonra da Abdurrahman b. Avf ile evlendi. Ümmü Külsüm, Peygamberimiz’den hadisler rivâyet etmiştir. Onun rivâyet ettiği hadislerden biri de şudur: “İnsanların arasını düzeltmek amacıyla birinden ötekine uygun sözler taşıyıp hayırlı konuşan kimse yalancı sayılmaz.”[5] Oğulları İbrâhim ve Humeyd de muhaddistir. Bu kutlu annemiz Hz. Ali’nin hilâfeti döneminde Medîne’de vefat etmiştir.[6]