TAŞIT EDEBİYATI

Motorlu araçların genellikle de minibüslerin arkalarına yazılan yazılar 70'li yıllardan başlayarak hızlı bir gelişmeyle kendine özgü bir anlatım biçimi oluşturmuşken¸ 12 Eylül 1980'den sonraki İçişleri Bakanı'nın bir emriyle araçların arkalarına her türlü yazı yazmak yasaklanmıştır. Bu emir¸ daha sonra çıkan 2918 sayılı yasayla yasallaşmış ve bu toplumsal iletişim olgusu sözde durdurulmuştur. Ancak söz konusu yasanın yürürlükte olmasına karşın¸ son yıllarda daha da artarak ve biçim değiştirerek¸ reklam-ilan atölyelerinde özenle yazılmaya başlanmıştır. Hatta

Motorlu araçların genellikle de minibüslerin arkalarına yazılan yazılar 70'li yıllardan başlayarak hızlı bir gelişmeyle kendine özgü bir anlatım biçimi oluşturmuşken¸ 12 Eylül 1980'den sonraki İçişleri Bakanı'nın bir emriyle araçların arkalarına her türlü yazı yazmak yasaklanmıştır. Bu emir¸ daha sonra çıkan 2918 sayılı yasayla yasallaşmış ve bu toplumsal iletişim olgusu sözde durdurulmuştur. Ancak söz konusu yasanın yürürlükte olmasına karşın¸ son yıllarda daha da artarak ve biçim değiştirerek¸ reklam-ilan atölyelerinde özenle yazılmaya başlanmıştır. Hatta bir kısmı çağdaş bir biçimde basımevlerinde hazırlanarak kendinden yapışırlara yazılmıştır. Oto aksesuarı ve malzemesi satıcılarında istediğiniz yazı ve resmi çıkartma biçiminde bulabilirsiniz. Bu sektördeki yasak bana kapalı yerlerdeki sigara içme yasağını ve cezasını hatırlattı doğrusu. Uygulanması o kadar nadir ki sanıyorum gazetelere haber olur.

Aşağıda konularına göre bu sözleri sınıflandırmaya çalıştık. Derleme sırasında katkıda bulunan öğrencilerim olmuştur. Onlara teşekkür ederim. Ayrıca Halil Atılgan'ın "Şoförler de Sever" yazısından da yararlanılmıştır. (İçel Kültürü¸Ocak 1990¸S.10.¸s.28-29.)

Toplumsal Eleştiri Yapılan Sözler
- Elinde hiçbir şey kalmayınca¸ dost bile düşman olur.
- En büyük hazinem¸ itibarımdır.
- Ağaran saçlarımı yıllara değil yollara sor.
- Taş çekerim¸ laf çekmem.
- Güzeli severler¸ düşeni ezerler.
- Güzelliğine güvenme bir sivilce yeter.
- Yüzüne güleni değil¸ kalpten seveni tanı.
- Zenginliğine güvenme¸ bir kıvılcım yeter.

Trafik Kurallarını Zorlayan ya da Teşvik Eden Sözler
- Artırma hızını¸ öksüz korsun kızını.
- Bunu okursan fazla yakınsındır.
- Kes hızını¸ ağlatma el kızını.
- Korkak desinler¸ acemi desinler¸ yeter ki rahmetli demesinler.
- Önünü görmeden sollama¸ eve gözyaşı yollama.
- Rahmetli de sollamıştı.
- Tek rakibim THY.

Sürücüyü Aracıyla Özdeşleştiren Sözler
- Alırsın Ford¸ olursun lord.
- Canım Murat.
- Dağda meşe¸ Fortta neşe.
- Dost kervanı.
- Miras değil¸ alın eri.
- Nazar! Nazar etme n'olur ¸ çalış senin de olur.
- Yolların fatihi.
- Takdir Allah'tan 50 NC.
Sevgi ve Sevda ile İlgili Sözler
- Ela gözlüm.
- Sevenler ölmesin.
- Söz geçmiyor gönlüme.
- Uslan artık deli gönül.
- Dert bende derman sende.
- Ela gözler seni özler.
- Gülü bir gün¸ seni her gün.
- Sen sevme¸ sevdiğimi bil yeter.
- Şoförler de ağlar.

Din ile İlgili Sözler
- Maaşallah.
- Hakimiyet Allah'ındır.
- Allah'a emanet.
- Arabana güvenme¸ yaradana güven.
- Ben topraktan bir canım.
- Huzur İslam'dadır.
- Son durak kara toprak.
- Parayla pazara¸ imanla mezara.
- Ya Allah Ya Muhammed¸ canımız sana emanet.

Dua ve Beddualar
- Allah'ım beni dizime¸ gözüme¸ oğluma¸ kızıma muhtaç etme.
- Benim için ne düşünürsen¸ Allah sana onu versin.
- Yol verin şaşkına¸ gitsin Allah aşkına.
- Babam sağ olsun./ Dayım sağ olsun.

Atalarsözü
- Bülbülün çektiği dilinden imiş.
- Doğruluk hazinedir.
- Bitmeyen servet itibardır.
- İnsan irfanla¸ pul zamanla kıymetlenir.
- İstediğini söyleyen¸ istemediğini işitir.
- Sofrada eline¸ cemaatte diline.
- Nokta kadar menfaat için virgül kadar eğilme.

Gurbet ve Askerlikle İlgili Sözler
- Akşam oldu ben yine gurbetteyim.
- Hasret gurbette daha zor.
- Gurbet kuşunun kanadı kırık olur.
- O şimdi asker.

Değerlendirme
1970'li yıllardan 2000'li yıllara dek geçen dönemin sonunda yazılarda gözlenen gelişme önemsizmiş gibi algılanmamalıdır. Ticari amaçlı olanlar dışında¸ araçlara yazı yazmayı yasaklayan 2918 sayılı yasa yürürlüktedir.

Başlangıçta günün moda şarkılarının ve özellikle de "arabesk" türünün sloganlarının çıkartmalarıyla başlayan dolmuş ve minibüslere yazı yazma geleneği giderek neredeyse bütün araçları kapsayacak düzeyde gelişmiştir. Kimileri tuttuğu takımı açığa vururken¸ kimisi memleketini öven bir satırla hemşehrilerini selamlıyor. Bunu o denli fanatik hale getirenler var ki aynı ilin içinde ilçesini özellikle vurgulayan yazının altını ısrarla çiziyor. Örneklerine hemen her bölgede rastlamanız mümkün.

Ancak başlangıçtaki çizgisinde geliştiğini söylemek çok güçtür. Çünkü son zamanlarda bu yazılar daha çok siyasi nitelikli mesajlar içermeye başlamıştır.

Ne şekilde olursa olsun dolmuş¸ özel otomobil ve kamyon arkalarına yazılan yazılardan oluşan bu iletişim türü kendine özgü içeriği ve diliyle incelemeye değer bir alan oluşturmaktadır.

Hassas ve hissi yanımızı dışa yansıtmanın bir biçimi olarak sanki arkamızdan bizi takip eden araca seslenmek gereği duymuşuz. Ben buyum. Bunu hissederim¸ bunu yaşarım ya da yaşadım falan…Uzakdoğu'da¸ Pakistan¸ Hindistan gibi ülkelerde bol ve renkli resimli araçları bilirsiniz. Bizimkiler de işte bol yazılı türden. Şair milletiz ya.

Kendimizi kanıtlamanın¸ hatta belki bir şekilde caka satmanın¸ hava atmanın farklı bir tarzı. Doğrusu kamyonlara¸ dolmuşlara daha çok yakıştığını söyleyenler var. Bu yazıların yasaklılığının trafik açısından mutlaka haklı gerekçeleri vardır. Dikkati dağıtma¸ zihni meşgul etme gibi. Kimi yadırgayanlar da sonradan görmelikle¸ görgüsüzlükle yorumlamak istemişlerdir. " Görmemişin bir arabası olmuş arka tamponuna oğlunun adını yazmış."türünden.

Şarkı sözleri¸ arabesk sloganlar¸ burçlar¸ tutulan takımlar¸ çile¸ hasret¸ gönül¸ kader¸ nazar¸ av hayvanları¸ çocuk isimleri¸ vb.. konularında yol hikayeleri¸ yol sözleri yollar¸ yolculuklar boyunca okunmaya devam edecektir. Yol ve yolcunun olduğu her yerde sizin okuyacağınız mutlaka yol sözleri de olacaktır.