SOMUNCU BABA KÜLLİYESİ VE HULÛSİ EFENDİ VAKFI’NIN ESERLERİ
Darende Ufuklarından Doğan Bir Maneviyat Güneşi: Somuncu Baba
Malatya’nın uzağına düşen bir huzur ve sükûn beldesidir Darende... Şehrin gürültüsünden ve keşmekeşinden bunalanların ruhlarını dinlendirdiği güzel bir diyardır. Burada Tohma Çayı’nın esintisi gönüllerimizi okşar sanki. Kanyonların heybetli duruşu fâniliğimizi yüzümüze vurur gibidir. Buraya bir kere gelen, tekrar gelmeyi arzular. Çünkü bu güzel coğrafyanın bambaşka bir manevî çekim gücü vardır. Bu, sadece coğrafyayla ilgili bir durum değildir şüphesiz. Bu coğrafyanın misafir ettiği Hak ve hakikat dostlarının tesiri de çok önemli bir etkendir. Bu Hak ve hakikat dostlarından biri Somuncu Baba, öteki Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi’dir. Bu gül yüzlü simalar bu topraklarda medfundur.
Bu büyük şahsiyetlerden biri olan ve Somuncu Baba olarak tanınan Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri, Hacı Bayram-ı Veli’nin de hocasıdır. Bursa’da kaldığı dönemde fırında somun pişirip halka ücretsiz dağıttığı için “Somuncu Baba” olarak anılmaktadır. Malatya’nın Darende ilçesine sonradan yerleşmiştir. Somuncu Baba 1412 yılında Darende’de vefat etmiştir. Kabri buradadır. Türbe kısmı caminin içinde kalmıştır. Türbede Şeyh Hamid-i Veli ve oğlu Halil Taybi yatmaktadır. Külliye geniş bir avlunun ortasındadır. Cami kısmı kareye yakın dikdörtgen planlı olup üzeri yedigen kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür. Cami içindeki türbenin hemen arkasında bulunan kayadan çıkan memba suyu, aynı kaya oyularak, kanalla kapı girişinin sağındaki doğal şadırvana aktarılmıştır. Bu su, abdest için kullanılmaktadır.
Osman Hulûsi Efendi’nin İkliminde Hakk’a ve Hakikate Yol Almak
Her devrin halkça ve Hak’ça sevilen simaları vardır. Onlar birer maneviyat güneşi hükmündedirler. Bu Allah dostları manevî sıcaklıklarıyla ruhlarımızdaki buzları eritirler. Bu müstesna şahsiyetlerin etrafında geniş ve samimi dost halkaları oluşur. Onların izinden gidenler selâmet sahiline varırlar. Bu kişilerden biri de Cumhuriyet Dönemi’nde irşat faaliyetlerini sürdüren Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi’dir. O, 1914-1990 yılları arasında Darende’de yaşamış bir gönül sultanıdır. Soy bakımından 12. batından Somuncu Baba’ya, oradan da Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’e ulaşan nesebiyle 36. kuşaktan Peygamberimiz (s.a.v.)’in soyundandır. Babası Es-Seyyid Şeyhzâde Hatip Hasan Efendi, annesi Seyyid İbrahim Taceddin-i Veli soyundan Fatıma Hanım’dır. Her iki cenahtan da Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in soyundandır. Bu kıymetli irşat ehli 1945-1987 yılları arasında 42 sene Somuncu Baba Camii’nde görev yapmıştır. Bu görevinin yanında, bir çeşit maneviyat mektebi de olmuştur.
Somuncu Baba’nın izinden giden Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi bir mürşid-i kâmil olduğu gibi, aynı zamanda da iyi bir Divan şairidir. O, Divan edebiyatını Cumhuriyet Dönemi’ne başarıyla taşıyanlardandır. Müstakil bir divan teşkil edecek kadar usta bir şiir ehlidir. Gazel, ilâhi, kaside, rubaiyyat ve müstezat onun Divan’ında yer alan şiir türleridir. “Mektûbât-ı Hulûsî-i Dârendevî” adlı eserinde yakın ve uzak çevresindeki dostlarına yazdığı manzum ve mensur mektuplarını bir araya getirmiştir. Onun bir de “Hutbeler” adını taşıyan çok değerli bir eseri vardır. Bahsettiğimiz bu üç eser de Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfı tarafından basılmıştır. 1990 senesinde ebedî âleme göç eden Osman Hulûsi Efendi’nin kabri Darende’de
Somuncu Baba Türbesi ve Külliyesi hazire bölümünde bulunmaktadır.
Darende’de Ruhların Soluklandığı Huzurlu Bir Mekân: Somuncu Baba Külliyesi
Darende’ye manevî bir hava katan Somuncu Baba Külliyesi değişik bölümlerden meydana gelen güzel bir mekândır. Daha çok “Somuncu Baba” olarak bilinen Şeyh Hamid-i Veli’nin ve onun kutlu izinden giden Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi’nin kabrinin de içerisinde bulunduğu bu mekân, kelimelerin tarif etmekte kifayetsiz kaldığı bambaşka bir manevî atmosfere sahiptir. Osman Hulûsi Efendi (k.s.)’nin vefatından sonra 1990’lı yıllarda yapılan çalışmalarla türbe ve çevresi genişletilmiş, bir külliye hüviyeti kazandırılmıştır.
Yapımına 2009 yılında başlanan ve 15 Haziran 2013 tarihinde açılışı yapılan Yeni Camii ile birlikte külliye bugünkü hâlini almıştır. Türbe Bölümü, Hazire Bölümü, İlâve Cami Bölümü, Yeni Cami ve Tanıtım Merkezi Müzesi’nden oluşan külliye, yanı başındaki Tohma Çayı’yla birlikte bir masal beldesini andırmaktadır. Tohma Çayı’nın sesi ve kanyonların heybeti burayı diğer yerlerden çok farklı kılmaktadır. Bu hususiyetlere bir de manevî iklimin tesiri eklenince doyumsuz olmaktadır. Ziyaretçiler buradan dinlenmiş olarak ayrılmaktadır.
Darende’ye bambaşka bir kimlik katan Somuncu Baba Külliyesi ilâve binalarla her geçen gün daha da genişletilmiştir. 2002 senesinde ana mekânın sağ tarafına ilâve bir cami inşa edilmiştir. Tarihî ve manevî dokuya uygun olarak inşa edilen caminin cemaat giriş yeri ayrı olarak düzenlenmiştir. İlâve camide çatı işçiliğine özel bir önem verilmiş¸ Güney Afrika’dan getirilen sapella ağacından ahşap el işlemeli olarak ters tavan/çatı yapılmıştır. Tefrişat¸ tarihî dokuya uygun olarak düzenlenmiştir. Yapımına 2009›da başlanan ve 2013›te açılışı yapılan Yeni Cami Bölümü görülmeye değerdir. Tarihî ve manevî dokuya¸ sanat ve estetik anlayışa uygun olarak yapılan Şeyh Hamid-i Veli Camii ve Külliyesi toplam altı bin metrekarelik alanı kapsamaktadır. Kapalı alanı da, açık alanı da üçer bin metrekaredir. Burası beş bini kapalı, beş bini de açık alanda olmak üzere on bin kişinin namaz kılmasına elverişlidir. Külliye içerisinde Darende kültürünü, gelenek ve göreneklerini ve vakfın hizmetlerini görsel olarak aktarmak amacıyla 25 Haziran 2005 tarihinde
“Özel Darende Somuncu Baba Tanıtım Merkezi Müzesi” açılmıştır. Somuncu Baba Külliyesi’ne artan ziyaretçi potansiyelinin ihtiyaçlarına karşılık verebilmek maksadıyla Hulûsi Efendi Vakfı tarafından Hamidiye Çarşısı yaptırılmıştır. Bu çarşıda hediyelik eşyalar satılmaktadır.
Her Canlıya Hizmet İçin: Hulûsi Efendi Vakfı
Vakıflar dünyevî ve uhrevî alanlarda hizmet veren çok önemli kurumlardır. Bizim medeniyetimiz vakıf kültürü üzerine inşa edilmiştir. Geçmişten günümüze kadar birçok alanda hizmet veren vakıflar kurulmuştur. Bu vakıflardan biri de Hulûsi Efendi Vakfı’dır.
Hulûsi Efendi Vakfı, kuruluş tarihi olan 1986 yılından bugüne kadar geçen 31 senelik zaman içerisinde birçok hayırlı hizmete öncülük etmiştir. Vakfın hizmetlerini “eğitim faaliyetleri, sosyal faaliyetler, restorasyon faaliyetleri, kültürel faaliyetler, çevre düzenlemesi çalışmaları ve sağlık faaliyetleri” diye sıralayabiliriz. Eğitime çok önem veren bu güzide vakıf, kurulduğu günden bugüne değin çeşitli düzeylerde öğrenim gören binlerce öğrenciye eğitim, öğretim ve barınma bursları temin etmiştir. Bu yardımlar sadece yurt içindeki öğrencilere değil, yurtdışından gelip de Türkiye’de öğrenim gören yabancılara da yapılmıştır. Böylelikle maddi yönden okumaya yeterli imkânı olmayanlar desteklenmiştir.
Hulûsi Efendi Vakfı’nın sosyal faaliyetleri de uzun yıllardan beri devam etmektedir. Bunların başında gıda yardımları gelmektedir. Yıl içerisinde ve özellikle de Ramazan ayında toplanan yardımlarla, içerisinde bir ailenin bir aylık ihtiyaçlarının bulunduğu gıda paketleri hazırlanmakta ve temsilcilikler vasıtası ile ihtiyaç sahibi ailelere dağıtımları yapılmaktadır. Bu yardımlar yurtdışındaki Müslümanlara da ulaştırılmaya çalışılmaktadır. Öte yandan yıl içerisinde ve özellikle Kurban Bayramlarında vakfa bağışlanan kurbanlar; Türkiye genelinde temsilciliklerin bulunduğu noktalarda kesimleri yapılarak ihtiyaç sahibi ailelere verilmektedir. Bunun yanında “Komşusu açken tok yatan bizden değildir.” hadisi gereğince yardıma muhtaç ailelere, yıl boyunca sıcak yemek yardımları da yapılmaktadır. Bu ailelerin evlerine kadar götürülen yardımlar, Ramazan ayında iftar yemeği olarak ikram edilmektedir.
Hayırda ve yardımda sınır tanımayan Hulûsi Efendi Vakfı, ihtiyaç sahiplerine giyecek yardımı da yapmaktadır. Bunun yanında Ramazan ayında, başta Darende olmak üzere; temsilciliklerin bulunduğu noktalarda kurulan “Hulûsi Efendi İftar Sofraları”nda binlerce kişiye iftar yemeği ikram edilmekte, Ramazan ayının sevinci ve neşesi hep birlikte yaşanmaktadır. Somuncu Baba’nın hayatında kendi elleriyle yapıp dağıttığı somun ekmeklerinin günümüzde yaşatılması ve o kültürün bugün de devam edebilmesi için “Somuncu Baba” adına yıl boyunca Hulûsi Efendi Vakfı tarafından, başta Darende olmak üzere, temsilciliklerin bulunduğu merkezlerde “Somuncu Baba Sebil Ekmeği” dağıtımı da gerçekleştirilmektedir. Yine kadim geleneklerimizi yaşama ve yaşatma adına her yıl Muharrem ayında Aşure Günü münasebetiyle binlerce kişiye aşure ikramı yapılmaktadır.
Hulûsi Efendi Vakfı’nın bugüne kadar yaptığı kalıcı çalışmalardan biri de restorasyon çalışmalarıdır. Bu çalışmalarla birçok tarihî eser kurtarılmıştır. Vakfın en önemli restorasyon çalışması Somuncu Baba Camii ve Külliyesi’nin restorasyonudur. Restorasyon öncesinde yıkılmaya yüz tutan bu önemli mekân titiz bir çalışmayla yıkılmaktan kurtarılarak yarınlara taşınmıştır. Bu tarihî mekân Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi tarafından çeşitli dönemlerde yapılan çalışmalarla restore edilmiştir. Osman Hulûsi Efendi(k.s.)’nin vefatından sonra 1990’lı yıllarda yapılan çalışmalarla türbe ve çevresi genişletilmiş, mekâna bir külliye hüviyeti kazandırılmıştır. Yapımına 2009 yılında başlanan ve 15 Haziran 2013 tarihinde açılışı yapılan Yeni Cami ile birlikte Külliye bugünkü hâlini almıştır. Öte yandan değişik mimarî tarzı ile dikkat çeken, “Abdurrahman Erzincanî Camii ve Külliyesi”, Darende’ye bağlı Balaban kasabasında inşa edilmiştir. Külliyeye ek olarak üç katlı bir Yatılı Kız Kuran Kursu da yapılmış ve Darende Müftülüğüne verilmiştir. Yine tâbiînden Seyyid Abdurrahman Gazi (k.s.)’nin kabirlerinin bulunduğu “Abdurrahman Gazi Camii ve Külliyesi” yıkılmaya yüz tutmuş bir vaziyetteyken Hulûsi Efendi Vakfı tarafından restorasyon çalışması başlatılarak, modern mimarî tasarımla ve tamamen taş işçiliğiyle yeniden inşa edilmiştir.
Öte yandan Hasan Gazi’nin türbesi, bakımsız ve yıkılmaya terk edilmiş durumdayken, Hulûsi Efendi Vakfı tarafından restorasyon çalışmaları yapılmış, “Hasan Gazi Türbesi Şehitliği” olarak yeniden tanzim edilmiştir. Yine Darende’nin Zaviye Mahallesi’nde bulunan, “Ulu Camii” kendi hâline terk edilmişken bu güzide vakıf marifetiyle iç mimarisi ve bahçe düzenlemeleri yapılarak hizmete açılmıştır. Bunun yanında Somuncu Baba Külliyesi bünyesi içerisinde klasik Selçuklu mimarisi tarzında Hamidiye Çarşısı inşa edilmiştir. Hamidiye Çarşısı’nda Nasihat Yayınları Satış Merkezi, hediyelik eşya, gümüş, yöresel ürünler, market ve el emeği çeyizlik ürünlerin satış stantları da bulunmaktadır. Bu arada Şeyh Hamid-i Veli Camii ve Türbesi civarında bulunan ve Somuncu Baba’nın hayatta olduğu dönemlerden beri var olan Balıklı Kuyular turistik değer taşıyan yerlerdendir. Hulûsi Efendi Vakfı’nın kurucusu Osman Hulûsi Efendi(k.s.) döneminde başlatılan çalışmalarla inşa edilen Balıklı Havuz, vakıf tarafından restore edilerek günümüzde Külliye ziyaretçilerinin hizmetine sunulmuştur.
Hulûsi Efendi Vakfı hizmette sınır tanımayan gönüllü bir kuruluştur. Mülkiyeti Hulûsi Efendi Vakfı’na ait olan ve Tohma Kanyonu içerisinde kayalıklardan çıkan, yılın dört mevsimi 22 derece sıcaklığa sahip doğal bir su kaynağının beslediği açık hava yüzme havuzu olarak kullanılan “Kudret Havuzu” vakıf tarafından yapılan çalışmalarla modern bir yüzme havuzu kompleksi hâline getirilmiştir. Bunlarla birlikte Vakıflar Bölge Müdürlüğü ile ortaklaşa yapılan çalışmalarla Yusuf Paşa Bedesteni, Sadrazam Mehmet Paşa Kütüphanesi ve Kabri, Yalnız Minareler, Zengibar Kale Kapısı gibi tarihî eserler de restore edilmiştir.
Hulûsi Efendi Vakfı’nın geçmişten günümüze kadar başarıyla gerçekleştirdiği kültürel faaliyetleri de çok önemlidir. Bunların başında her yıl gerçekleştirilen sempozyumlar gelmektedir. Somuncu Baba ve Hulûsi Efendi Sempozyumlarının ilki 1991 yılında Darende’de gerçekleştirilmiştir. Her yıl farklı şehirlerde yapılan bu sempozyumlar 2012 yılında “uluslararası” bir kimliğe kavuşmuştur. Yine vakıf tarafından Hulûsi Efendi’nin vefat yıldönümü olan haziran ayında çeşitli kültürel etkinlikler düzenlenmektedir. Bu arada hemen her yıl Darende dışındaki il ve ilçe merkezlerinde Somuncu Baba ve Hulûsi Efendi Panelleri düzenlenmektedir. Vakıf öncülüğünde Dîvân-ı Hulûsî-i Dârendevî’den şiirler¸ hatıralar ve şerhlerin yer aldığı “Divan Okuma Programları” gerçekleştirilmektedir. Vakfın oluşturduğu
“Özel Darende Somuncu Baba Tanıtım Merkezi Müzesi” de Türkiye genelinde en fazla ziyaret edilen dördüncü müze olma özelliğini taşımaktadır. Vakıfça 2000 yılında açılışı yapılan “Somuncu Baba Araştırma ve Kültür Merkezi ve Kütüphanesi” açıldığı tarihten itibaren, akademisyen, yükseköğrenim, orta ve ilköğretim seviyesindeki okuyuculara hizmet vermeye devam etmektedir. Öğrenciler burada sıcak bir ortamda kitaplara ulaşabilmektedir.
Hulûsi Efendi Vakfı’nın hizmet alanlarından biri de sağlıktır. Vakıf, fakir hastaların tedavilerinde kullanılmak üzere devlete ait sağlık kurumlarına araç, gereç ve malzeme temin etmektedir. Ayrıca yardıma muhtaç birçok ailenin sağlık masrafları da vakıf tarafından karşılanmaktadır. Öte yandan vakfın kurucusu Osman Hulûsi Efendi’nin hayalini kurduğu hastane 2006 yılı içerisinde “Darende Hulûsi Efendi Devlet Hastanesi” adıyla devlet tarafından hizmete sokulmuştur. Böylece Hulûsi Efendi’ye duyulan vefa tescil edilmiştir.
Hulûsi Efendi Vakfı’nın Hanımlar Komisyonu’nun genel adı “Şefkat Gülleri”dir. Vakıf hizmetlerine destek vermek amacıyla yıl içerisinde el emeği göz nuru ile hazırlanan ürünler kermesler (hayır çarşısı) açılarak satılmaktadır. Bu satışlardan elde edilen gelirler ihtiyaç sahiplerine sosyal yardım ve öğrencilere burs olarak kullanılmaktadır. Bu sayede acil ihtiyaç sahiplerinin mağduriyetleri giderilmekte, hayırda yarışmanın en güzel örneği verilmektedir.
Hulûsi Efendi Vakfı’nın çevre hizmetleri ve çevre duyarlılığı ileri boyuttadır. Darende başta olmak üzere, vakfın temsilciliklerinin bulunduğu illerde Orman Bakanlığı ile yapılan görüşmeler sonucu gönüllü insanların önderliğinde fidan dikimleri yapılmakta, “Hulûsi Efendi Hatıra Ormanları” oluşturulmaktadır. Öte yandan cami, hastane, yol, çarşı, okul ve mesire alanı gibi yerlerde Somuncu Baba ve Hulûsi Efendi adına yapılan çeşmeler sebil olarak tüm insanlığa hizmet etmektedir. “Her canlıya hizmet için” parolasıyla yola çıkan Hulûsi Efendi Vakfı atıl durumda bulunan arazileri mesire yerleri ve parklara dönüştürerek, halkın ailesiyle beraber gelip piknik yapabileceği ve dinlenebileceği doğal ortamlar hazırlamaktadır.
Bunlara ek olarak Darende Kaymakamlığı, Darende Belediyesi ve Es Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfı işbirliğiyle hazırlatılan Tohma Kanyonu Projesi’yle, doğal güzellikleri bünyesinde barındıran ve içinden Tohma Irmağı’nın geçtiği kanyona yürüme parkuru ve piknik alanları da inşa edilmiştir. Öte yandan Günpınar Şelâlesi vakfın, kaymakamlığın ve Günpınar Muhtarlığının gayretleriyle çevre düzenlemesi yapılarak hizmete sunulmuştur. Hakk’a ve hakikate yaslanan “Halka hizmet Hakk’a hizmettir” düsturuyla yola çıkan bir vakfın hızını kimse durduramaz. Nitekim öyle de olmuştur. Hulûsi Efendi Vakfı her geçen gün hizmet alanını genişletmiştir. Bu kutlu yürüyüşün devam etmesini gönülden diliyoruz.
Şeffaf bir yapıya sahip olan Hulûsi Efendi Vakfı’nın her yıl düzenli olarak yayına hazırladığı Vakıf Bültenleri, vakfın son bir yıl içerisinde yapmış olduğu faaliyetleri göstermektedir. Bu gibi vakıfların sayısının artması en büyük temennimizdir. Hayır yolunda yürüyen bu gibi vakıf ve dernekler artarsa ihtiyaç sahipleri rahat bir nefes alma imkânı bulur. Rabbim iyilik peşinde koşan bu gibi Hak ve hakikat dostlarını muvaffak eylesin.
