NEFS TERBİYESİ

Nefs terbiyesi¸ tasavvufun en önde gelen prensiplerindendir.

Nefs terbiyesi¸ tasavvufun en önde gelen prensiplerindendir. Âyet-i kerîmelerde nefsin¸ kötülükleri emrettiğinden bahsedildiği gibi (Yûsuf 53)¸ mutmain olan¸ olgunluğa ulaşmış¸ Cenâb-ı Hakk'ın kendisinden râzı olduğu nefsten de söz edilmektedir ( Fecr 27-30). Kur'ân-ı Kerîm'deki bu ve benzeri âyetler dikkate alınarak mutasavvıflarca nefsin mertebeleri yediye ayrılmıştır. Tasavvufî eğitimle¸ insanı kötülüğe sevk eden nefsten kurtulup sırasıyla bu yedi mertebeyi geçerek Allah'ın râzı olduğu kâmil insan mertebesine nasıl ulaşılacağının dersi verilmiştir. İnsanı¸ nefsin ve şeytanın oyunlarından¸ hilelerinden uzaklaştırma¸ üzerinde önemle durulması gereken bir husustur. Bu hususta nefsin en alt mertebesinden kurtularak sırasıyla bir üst mertebeye geçmesi ve nihâyet kâmil insan olabilmesi için bir takım yolların anlatıldığı eserler yazılmıştır. Etvâr-ı seb'a denilen bu eserlerde nefsle mücâhede etmenin yolları gösterilmiş bulunmaktadır.
Mutasavvıflar¸ va'z ve irşatlarıyla¸ yazdıkları manzum mensûr eserleriyle konunun önemine temas etmişlerdir. Ancak sadece bunlarla yetinmeyip¸ müntesiplerini¸ müritlerini gönüle musallat olan kibir¸ ucub¸ haset¸ kin¸ riyâ v.s. gibi hastalıklara karşı manevî bir eğitime tâbi tutarak¸ riyâzet¸ zikir¸ ibâdet ve halvet gibi yollarla nefsin ve şeytanın her türlü kötülüklerinden onları uzaklaştırmaya gayret etmişlerdir.
Merhûm Es-Seyyid Osman Hulûsî Efendi aşağıdaki gazelinde nefsin¸ sâhibini beynamazlarla¸ hokkabazlarla¸ haylazlarla birlikte olmaya sevk ettiğini¸ buna karşılık namaza devam etmenin¸ ilim ve gönül ehli kişilerle beraber olmanın¸ Allah'tan utanmayan arsız insanlardan uzak durmanın ve nihayet Cenâb-ı Hakk'ın lutuf ve inâyetini taleb etmenin öneminden bahsetmektedir.
1. Nefsin başı hoş olur gerçi bî-namaz ile
Sen namazı bırakma mi'râc et namaz ile

2. Dört elinle sarılsan yine sardıramazsın
Dünya dedikleri bu aceb hokkabâz ile

3. Ehiller ile konuş tâ ki ehil olasın
Seni yoldan çıkarır derilme yobaz ile

4. Baykuş ile bekleme vîrâne bucağını
Çık şikâra nefsini yoldaş ol şehbâz ile

5. Yâ Rab hidâyet eyle lutf u inâyet eyle
Çıkmaz yollarda kaldık bir sürü haylaz ile

6. Hergîz merhabâ etme ömrünü hebâ etme
Hakk ve hukuk tanımaz Hak'dan utanmaz ile

7. Ezel mazhariyetin bunda temâsîlidir
Ördek ördekler ile derilir kaz kaz ile

8. HULÛSÎ yâ hoş görür özün Hakk'a tapşurur
Hakîkatda bir görür Mahmûd'u Ayâz ile

Gazelin bugünkü dille ifadesi:
1. Nefiş beynamazlardan hoşlanır¸ onlarla baş başa verir¸ onlarla arkadaşlık eder. Bunun için nefsin böyle kötü yönlendirmelerinden kurtulmak istiyorsan namazı bırakma. Namaza devam ederek yücel. Çünkü bir rivayette şöyle buyrulmuştur: "Namaz mü'minin mi'râcıdır."
2. Çeşitli imkanlarıyla insanları kendisine bağlayan dünya dedikleri bu acâyip hokkabaza dört elinle sarılsan yine ona doyamazsın. Dünya malı insanın gözünü doyurmaz.
3. Dâimâ ehil insanlarla birlikte ol. Onlarla otur-kalk¸ onlarla konuş¸ arkadaşlık et. Yobaz insanlarla beraber olma¸ yoksa onlar seni yoldan çıkarıp kötülüğe sevk ederler.
4. Baykuşların bulunduğu viraneliklerde gezinme. Nefsinle cihad et¸ onu avla. Bunun için ava giderken¸ avcıların yanına aldıkları doğan kuşunu al. Yani nefsle cihad ederken ehil insanları kendine rehber et. Ehil olmayan¸ baykuş tabiatlı insanlardan uzak dur.
5. Ey Allahım! Biz bir sürü yaramaz haylaz kişilerle baş başa kaldık¸ çıkmaz yollara düştük. Lutfun ve inâyetinle bizi senin dosdoğru yoluna ileterek bu kötü yollardan bizi kurtar.
6. Hak¸ hukuk tanımayan¸ Allah (c.c.)'tan utanmayan kişilerle aslâ merhabâ etme. Onlarla ömrünü boş yere geçirme.
7. Tâ ezelden beri iyi insanlar iyilerle birlikte olmuştur. Nitekim kazlar¸ ördekler v.s.her cinsten hayvanlar kendi cinsleriyle beraber bulunurlar.
8. Bütün bunlara rağmen Hulûsî¸ Gazneli Mahmûd ile onun kölesi olan Ayaz'ı¸ yani zengin fakir¸ yüksek dereceli memurla herhangi bir insanı birbirinden ayırmaz¸ hepsini hoş görür de kendisini Allah'a teslim eder.