MÜRŞÎDİ AŞK OLAN BİR VELÎ: SEYYİD MÎR HAMZA NİGÂRÎ

Aşk… Ne denli gizemli bir kelime ki nice insanları sarhoş eden¸ kendinden geçiren¸ vuslata erdiren sırlarla dolu hâlin dil ile ifade edilmiş tek hecelik şekli.

Velîlerin vuslatlarına sebep olan en önemli etmen aşktır. Aşk çağlayanı Mevlânâ (ö.1273)¸ âşık Yunus Emre¸ Hacı Bayram Velî (ö.1430)¸ Akşemseddin¸ Şems-i Sivâsî (ö.1597)¸ İhramcızâde İsmail Hakkı Toprak (ö.1969) ve Osman Hulûsî Efendi (ö.1991) onlardan sadece birkaç tanesidir. Elbette aşkın rehberliğinde vuslatı tadan gönül sultanlarını bu isimlerle sınırlamamız mümkün değildir. Vuslata ermenin şartı olarak aşkı gören nice maneviyât önderlerinden bir tanesi de Seyyid Mîr Hamza Nigârî (ö.1888)'dir. Nîgârî¸ 1805'te Karabağ'ın[4] Perküşad kasabasında "Seyyid" bir âilenin çocuğu olarak dünyaya gelmiş[5] ve dokuz yaşındayken aşk ile tanışmıştır. Onun aşk ile tanışması şöyle olmuştur: Rüyâsında Karabağ Hanedânı'ndan "Nigâr Hanım" isimli birisini görür ve ona ilâhî bir aşk ile tutulur. On yıl sonra ilim için yola çıktığında konakladığı bir handa Nigâr Hanım ile karşılaşır ve Nigâr Hanım kendisine: "Gördüğün rüyayı hatırlar mısın?"diye sorunca ikisi de ilâhî bir cezbeye kapılırlar. Daha sonra Nigâr Hanım¸ Hamza Nigârî'nin tahsil hayatını devam ettirebilmesi için ona büyük yardımlarda bulunur. Hamza Nigârî de o günden sonra şiirlerinde "Nigârî" mahlasını kullanır ve son derece saygı duyduğu bu hanımın adına "Nigârnâme" isimli eserini kaleme alır.[6] 

İyi bir eğitim sürecinden geçen Nigârî¸ Türkçe¸ Arapça ve Farsçaya o dillerde şiir yazabilecek kadar hâkim birisi olmuştur.[7] İlmî donanımının ardından Nigârî¸ içerisinde yanan aşk ateşini vuslat ile neticelendirecek bir mürşîd-i kâmil aramaya koyulmuş¸ Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî'ye intisap için Harput'a gelmiş ama onun vefat ettiği haberini öğrenince manevî bir işaretle Bağdâdî'nin halîfesi İsmâil Şirvânî(ö.1848)'ye intisap için Sivas'a gitmiştir.[8] Mürşîdi ile birlikte Sivas'ta dokuz yıl kalan Nigârî¸ manevî alanda ilerleme kaydedebilmek için önce Konya'ya/Mevlânâ Dergâhı'na gitmiş ve burada bir erbaîn çıkarmıştır.[9] Ardından hac görevini ifa için Mekke'ye oradan da Medine'ye yönelmiş ve burada da bir erbaîn çıkarmıştır. Hemen akabinde halîfe olarak tayin edildiği memleketine gitmiş¸ memleketinden Rus işgâli üzerine ayrılmak zorunda kalmış ve Erzurum'un Bakırlar Mahallesi'nde yaklaşık üç yıl ikâmet ederek talebe yetiştirmiştir. Şam¸ Kudüs¸ Mekke¸ Medine¸ Konya¸ Harput¸ Merzifon¸  Erzurum¸ Kars¸ Ağrı¸ Bitlis¸ Muş¸ İstanbul¸ Sivas ve Amasya gibi birçok yerleşim merkezlerinde ikâmet eden Nigârî¸ birçok insanın yetişmesine de vesîle olmuştur. Tespit edilebilen halîfeleri şu kimselerdir: Rizeli Hacı Tayyib Efendi¸ Dağıstanlı Hacı İsmail Efendi¸ Karabağlı Hacı Maksut Çelebi¸ Kırampalı Mustafa Efendi¸ Yesârîzâdelerden İstanbullu Ahmed Hulûsî Efendi¸ Mir Hasan Efendi¸ Tokatlı Hacı Zekeriya Efendi¸ Maraşlı Gazi Osman Efendi¸ Hacı Mustafa Efendi¸ Hasankaleli Hacı Mahmûd Efendi (Postlu Hoca)¸ Azerbaycanlı Hacı Mahmut Efendi¸ Taşabadîzâde Mustafa Sabri Efendi¸ Erzurumlu Hacı Mustafa Efendi¸ Keşfî ve Kâzım Paşa.[10]

Hamza Nigârî¸ ismini duyan herkesin gönlünde aşkı çağrıştıran bir kişiliktir. O¸ hayatı boyunca aşk ile yaşamış¸ aşk ile nefes almış¸ aşk ile gezip dolaşmış ve aşk ile vuslatı bulmuştur. Aşk¸ Nigârî için vazgeçilmezdir. Ona göre¸ aşkla yanabilmek¸ onun ateşinde adam olabilmek tasavvufun ana hedefidir. Aşk¸ kişinin ötelerin ötesine gidebilmesi için gerekli olan yegâne etkendir.[11] Bu nedenle¸ onun eserlerinin her sayfasında mutlaka aşk ile ilgili bir ifadeye rastlanılması çok doğaldır. Edebiyatımızda aşk şâirleri olarak kabul edilen Fuzûlî¸ Yunus Emre¸ Molla Câmî¸ Hâfız Şirâzî ve Mevlânâ gibi isimler Nigârî üzerinde en fazla etkiye sahip olan kişilerdir.[12]

Eşini ve oğlu Siraceddin'i Karabağ'dan getirterek Amasya'ya yerleşmiştir. Amasya'da şöhreti artınca kendisinden korkulmuş ve başka bir yere yerleşmesi istenmiştir. O da bunun üzerine Harput'a göçmüştür. 1886 yılında burada vefat etmiştir. Cenazesi Amasya'ya getirilerek Şirvanlılar Camiî'nin yanına gömülmüştür.

Üstâdı İsmâil Şirvânî'nin Hamza Nigârî hakkında: "Mir Hamza¸ aşkı ilâhî ile mahvi vücûd etmiştir. Ânın mürşidi aşktır" ifâdesi[13] ve İskender Pala Bey'in "Mîr Hamza Nigârî adı lügatte bir kelime olsaydı¸ karşısında mutlaka "aşk" yazıyor olurdu"[14] tespitleri bu anlamda son derece mânidâr ifadelerdir. İşte Nigârî'nin aşka bakışını gösteren bir şiiri:

Ey aşk-ı şirîn kelâmı ahlâ

Senden kamu güft ü gûy-ı zîbâ

Ey aşk-ı lezîz-i hüsn-zâde

Senden kamu nesr ü nazm-ı hüsnâ

Ey aşk-ı cihâna gulgule-endâz

Senden kamu hûy u hây şeydâ

Ey aşk-ı şarâb-ı Hak-perestân

Senden çekilür sadâ-yı mînâ

Ey aşk-ı kilîd ü kufl-i esrâr

Senden açılur kamu mu'ammâ

Ey aşk-ı delîl ü pîr-i sâlik

Senden umulur visâl-i Mevlâ

Ey aşk-ı Nigârî da-dârın

Çık başına çak ayağı sevdâ[15]