MEKÂN VE İNSANIYLA ŞEHİR

Mekân ve İnsanıyla Sivas¸ Sivas Nüfus Tahrir Defter'inin neşrine istinat eden bir eserdir. Evet¸ belge neşri; ama öyle orada kalmıyor¸ tahlil ve tasvirler de yapıyor. Geçtiğimiz yıllarda¸ bazı illerin nüfus sayımlarına ilişkin evraklar neşredilmişti. Sivas'a ilişkin bu yayın da¸ o çalışmaların bir devamı… Fakat diğerlerinde genellikle belgeler neşredilmiş¸ analizler yapılmamıştı. Bunda ise¸ verilen bilgilerden yola çıkılarak mahallelere dair önemli tahliller içeriyor.

Son yıllarda şehir tarihçiliği alanında güzel çalışmalar yapılıyor. Özellikle mahalli ve mülki idarenin teşvik ettiği bu türden yayınlar¸ sadece kültür tarihine değil¸ aynı zamanda sosyal ve iktisadi tarihe önemli katkılar sağlıyor.

Tarih ilmi¸ adeta bir ummandır… Tarihçi bu ummandan kabına sığanı alıp bize sunuyor. Bunun için de özellikle arşiv kaynakları¸ hatıralar¸ aktarıla gelen menkıbeler¸ destanlar¸ efsaneler dikkat çeken malzemeler sunuyor. Bu kaynakların hangisinden tutunursanız tutunun¸ eğer bir konunuz ve metodunuz varsa¸ sizi alıp tarihin o gizemli sokağında seyrana çıkarır. Sanki belgeler ve bilgiler birer anne¸ tarihçi ise¸ annesinin eteğine yapışmış yol alan çocuk gibidir... O çocuk gördüklerini ve bildiklerini tahlil ve tasvir edecektir.

Tahlil ve tasvir edecektir; zira tarihçilik sadece belge nakli yahut neşri değildir. Bu belgeyi okuyacak¸ anlayacak¸ nakledecek ve aynı zamanda tahlil ve tasvir edecek. Tarihin karanlık sokakları¸ tahlil ve tasvirle aydınlanıyor. Zira tarihçi için keşif böyle başlıyor… Nakilden keşfe doğru bir seyir izliyor. Her ne ise¸ burada tarih felsefesi yapacak değiliz. Ancak birkaç gündür elimden düşüremediğim bir güzel kitap bunları söyletti. Bu kitabın büyük bir kısmını yayımlanmadan önce okumuş¸ yazarına bu yukarıdaki mülahazalarıma benzer görüşler serdetmiştim. Şimdi hem o mülahazaların¸ hem de gayretli bir çabanın ürününü¸ böyle güzel ve nezih bir baskıyla sunulan kitapta görünce… Evet¸ görünce heyecanlandım ve umutlandım.

Hangi kitaptan mı söz ediyorum? Bu kitap¸ sevgili dostum Salih Şahin'in Mekân ve İnsanıyla Sivas (Buruciye Yayınları¸ 2013) adıyla daha geçtiğimiz günlerde neşredilen eseridir. Salih Şahin¸ DTCF Fars Dili ve Edebiyatı mezunudur. Bir müddet Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi'nde çalıştıktan sonra¸ Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinde görev aldı ve burada uzun yıllar görev yaptı. Ne zaman yolum İstanbul'a düşse¸ Bâb-ı Âlî'deki o arşiv binasına uğrar¸ sohbet ederdik. Sürekli evrak okuyan¸ onları tasnif eden arşiv uzmanlarımız gerçek anlamda birer tarihçidirler. Bunu sadece Salih Şahin için demiyorum¸ tanıdığım diğer uzmanları da hatırlayarak söylüyorum. Zaten bu arkadaşlardan bir kısmı doktoralarını da yaptılar¸ üniversitelerimizde hizmet ifa ediyorlar. Bu bakımdan Arşiv¸ adeta bir enstitü gibi hizmet gördü; nitelikli tarihçiler yetiştirdi.

Salih Şahin¸ müstağni bir dost; onca teşvike rağmen işini yaptı¸ okudu¸ not aldı ve yazdı… Ama bir türlü akademik süreçler konusunda onu ikna edemedik.  Şimdi iyi ki de edemedik¸ diyorum; zira tarihe salt akademik kaygıyla bakmanın yanında her dem amatör kalabilecek bir nazarla da bakmak lazım. Sıradan ve samimi bakış… O¸ bunu başardı.

Mekân ve İnsanıyla Sivas¸ Sivas Nüfus Tahrir Defter'inin neşrine istinat eden bir eserdir. Evet¸ belge neşri; ama öyle orada kalmıyor¸ tahlil ve tasvirler de yapıyor. Geçtiğimiz yıllarda¸ bazı illerin nüfus sayımlarına ilişkin evraklar neşredilmişti. Sivas'a ilişkin bu yayın da¸ o çalışmaların bir devamı… Fakat diğerlerinde genellikle belgeler neşredilmiş¸ analizler yapılmamıştı. Bunda ise¸ verilen bilgilerden yola çıkılarak mahallelere dair önemli tahliller içeriyor. Mahalleler¸ buralardaki resmi ve sivil binalar¸ meslekler¸ dükkânlar¸ hanlar¸ hamamlar¸ insanlar¸ lakaplar¸ meslekler¸ misafir kalanlar vs. Şehir tarihi için fevkalade dikkat çeken bilgiler bunlar.

Bilindiği gibi¸ Osmanlı'da genel anlamda ilk derli toplu sayım¸ II. Mahmud döneminde¸ 1831 yılında yapılmıştır. Bu sayımın siyasi ve askeri iki amacı vardır;  1826'da kaldırılan Yeniçeri Ocağı'nın yerine kurulan Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye'nin asker ihtiyacını karşılamak ve devletin alacağı vergi miktarını belirlemek… Bu süreçte Sivas'ta iki kez seçim yapılıyor¸ ilkinde Velipaşazâde Selim Sıırı Bey görevlendiriliyor. Selim Sırrı Bey'in hazırladığı Nüfus Tahrir Defteri¸ merkezce yeterli bulunmuyor.

1834'te ikinci bir sayım yapılıyor. Salih Şahin bu iki deftere de atıfta bulunuyor¸ ama çalışması daha çok ikinci deftere dayanıyor.

Velhasıl bendenizi ziyadesiyle heyecanlandıran bu anlamlı çalışmayı¸ dostlarıma duyurmak istedim. Kim bilir bu duyurumuz¸ hem Salih Şahin'den daha başka güzel eserler beklemeye¸ hem de diğer şehirlerimizle ilgili böylesi anlamlı çalışmalara vesile olur. Ne dersiniz?