KÜLTÜRLER ARASI EĞİTİM NEDİR?

Kültürler arası eğitimi¸ farklı kültür ve inançlara sahip insanların karşılıklı olarak birbirlerini tanıyıp¸ bir arada nasıl daha problemsiz yaşayabileceklerini araştırıp¸ çözüm önerileri getiren yeni bir ilim dalı olarak tarif edebiliriz.

Kültürler arası eğitimi¸ farklı kültür ve inançlara sahip insanların karşılıklı olarak birbirlerini tanıyıp¸ bir arada nasıl daha problemsiz yaşayabileceklerini araştırıp¸ çözüm önerileri getiren yeni bir ilim dalı olarak tarif edebiliriz. Kültürler arası eğitimin kültürleri birbirine tanıtıcı özelliği vardır. Böyle bir eğitimin hedefi ise bireylerin çok kültürlü ortamda uyum içinde yaşayabilmelerini sağlamaktır. Kültürler arası eğitimin ilgi alanları¸ hoşgörü¸ dayanışma ve evrensel değerlerdir.1
A.F. Oğuzkan kültürler arası eğitimi şöyle tarif etmektedir: “Kültürler arası eğitim¸ kültürel bakımdan var olan veya olabilecek gerginlikleri¸ ön yargıları azaltmak¸ bir ülkede ya da bir bölgede yaşayan değişik insan topluluklarının ortak yaşama tam olarak katılmalarını sağlamak amacıyla düzenlenen eğitim şeklidir” veya “okulda öğrencilerin din ve soy ayrımı gözetilmeksizin birlikte yaşama¸ çalışma ve oynama yönlerinden dolaysız yaşantılar kazanmasına önem veren eğitim yaklaşımıdır.”2
Din Eğitiminin bir alt disiplini ya da disiplinler üstü bir etkinlik olarak kabul edebileceğimiz kültürler arası eğitimde¸ konunun sadece teorik olarak sunulmasından ziyade¸ öğrenciler bizzat yaşayarak ve katılarak öğrenirler. Bütün derslerin bu tür eğitimi destekleyeceği ve branşlar arasındaki bağın iyi kurulması gerektiği açıktır.
Kültürler arası eğitim¸ karşılaştırmalı eğitim süreçleri ile desteklenip çözümlenebilecek¸ düşünce ve sosyal alandaki deneyimlerin çoğulcu ve karmaşık şeklidir¸ biçiminde de tarif edilmektedir. Böyle bir eğitimin ön koşulunun başkasının düşüncesine saygı duymak ve desteklemek olduğu belirtilirken¸ kültürlerin eşitliği¸ eş değerliliği¸ hoş görü¸ çoğunluğun ve azınlığın birbirlerini anlamaya hazır olmaları üzerine inşa edilecek karşılıklı bir süreç olduğu vurgulanmaktadır3
İçe kapanma¸ düşmanlıklar geliştirme dönemi artık kapanmıştır. Tanıma¸ anlaşma¸ saygı¸ problemlere ortak çözümler arama dünyada geçerli olmaya başlamıştır. Gelişen teknoloji¸ çok amaçlı ve çok kültürlü toplum yapısı¸ insanların¸ kültürlerin birbirlerini tanımalarını zorunlu hale getirmiştir.
İlişkide bulunduğumuz insanlarla anlaşabilmek¸ onları anlayabilmek¸ davranışlarına yön veren değerleri iyi tanımakla mümkündür. Bu ise¸ insanın karşısındakinin dini¸ ahlak ve kültürü hakkında bilgili olması ile mümkündür. Bunun için kültürler arası eğitime ihtiyaç vardır. Kültürler arası eğitimde öncelikle herkesin kendi kültürünü ve dinini öğrenmesi esastır. Çünkü kendi dinini bilmeyen ve ona saygı duymayan birisi¸ başkalarının dinini ve bundan kaynaklanan davranışlarını anlamada güçlük çekecektir.4 Kültürler arası eğitim belki de en çok Türkiye’yi ilgilendirmektedir. Bunun iki önemli sebebi ya da cephesi vardır:
a- Türkiye’nin yurtdışına çok işçi gönderen bir ülke olması ve bunların çocuklarının eğitimi nedeniyle Müslüman-Türklerin diğer din mensuplarıyla tanışmasını sağlamak.
b- Türkiye’nin kendi içinde de gruplaşma ve cemaatleşmelerin çoğalması ve aralarındaki uçurumun¸ hoşgörüsüzlüğün gitgide artması nedeniyle Müslüman-Türklerin iç bünyelerindeki alt kültürlerin ve grupların birbirlerini tanımalarını sağlamak.5
Dünya’da¸ özellikle Avrupa’da iç ve dış göçler neticesinde bütün milletler için bir kültür karşılaşması ve inanç farklılığı ortaya çıkmıştır. Bu çok dinli ve çok kültürlü yaşam yeni şartları ve yeni ihtiyaçları ortaya çıkarmıştır. Öyle ki bugün Almanya nüfusunun %8.6 sını yabancılar oluşturmakta¸ Türkler (.1 ile bu nüfusun en büyük grubunu temsil etmektedirler.6 İlk ve orta öğrenim çağındaki Türk çocuklarının sayısı 750.000 olarak telaffuz edilmektedir. Bunlar bazı eyalet okullarında ciddi çoğunluk oluşturmaktadırlar. Mesela Berlin’de yaşayan 170.000 Türk vatandaşının ilk ve orta öğrenimde okuyan 32.000 çocuğu vardır. Bu rakam Kuzey Ren Westfalya’da (NRW) 180.000’e ulaşmaktadır. Yüksek öğrenimde 22.000 Türk çocuğu okumaktadır ve 100.000 civarında vatandaşımız Alman tabiiyetine geçmiştir.7
Yabancı nüfusun çoğalması bir “yabancılar eğitimi” problemini ortaya çıkarmış¸ birçok ülke yabancılar eğitimi için ciddi çalışmalar yapmaya ve çözüm yolları aramaya başlamışlardır. Nitekim Almanya’nın Kuzey Ren Westfalya (NRW) eyaletinde Soest şehrinde 1980 yılında bir enstitü kurulmuş¸ bu enstitü İslâm Din Dersleri için program geliştirme ve ders kitabı hazırlama çalışmalarını halen devam ettirmektedir.8
Türkiye’nin halen 26 ülkede 3.305.303 vatandaşı bulunmaktadır. Bunların okul çağındaki çocuklarının sayısı bir milyona yaklaşmıştır. Bu insanlara kendi kültürlerini öğretmek¸ kimliklerini koruyup geliştirmeleri açısından önemli olduğu gibi¸ içinde yaşadıkları toplumun kültürel değerlerini tanıyıp saygı duymalarını ve mutlu yaşamalarını sağlamak için eğitsel adımlar atmak zorunludur. Yukarıdaki rakamlar kültürler arası eğitimin ülkemiz açısından ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır.
Ayrıca aşağıdaki sebepler bu önemi daha da artırmaktadır:
1- Türkiye’nin Doğu ile Batı arasında bir köprü konumunda bulunması¸
2- Anadolu’da tarih sürecinde oluşan çok kültürlü toplum modellerinin bulunması¸
3- Batı Trakya¸ Balkanlar¸ Kıbrıs ve komşu ülkelerdeki Osmanlı mirası¸
4- Yurtdışına yapılan insan gücü ihracı¸
5- GAP’tan dolayı Türkiye’ye Doğu Avrupa ve Asya ile Afrika’nın fakir ülkelerinden gelecek insan gücü¸
6- Türk Cumhuriyetleri ile yürütülen yoğun ilişkiler¸
7- Türkiye’nin Gümrük Birliğine girmesi ve Avrupa Birliğine üye olmak için yoğun çaba harcaması.9
Kültürler arası eğitimin ülkemiz açısından diğer bir önemli yanı da şudur: Ülkemizde aynı dine inanmalarına rağmen mezhep¸ tarikat ayrılıkları giderek artmakta¸ dini cemaatler arasında¸ dindar ve dindar olmayanlar arasında gitgide uçurumlar büyümektedir. Aslında tarih boyunca bu mücadele sürmüş¸ her ekol veya mezhep diğerlerini tekfir edecek kadar ileri gidebilmiştir.10 Öyle ki¸ Avrupa’da yoğun olarak ve az da olsa Türkiye’de camiler dahi ayrılmaya başlamıştır. Bunlar¸ aynı kültürün alt bölümlerini oluşturmalarına rağmen kendi aralarında çekişmeye sebep olabilecek farklılıklara sahiptirler.
Bu grupların birbirini tanıması¸ anlaması ve aynı hedefe gitmekte olduklarını fark etmeleri için de kültürler arası eğitim gereklidir. Herkes kendi inancını¸ kültürünü¸ ananesini devam ettirecek ama karşısındakine saygı göstererek¸ birliği bozmayarak. Son günlerde yaşadığımız olaylar birbirimizi tanıma ve anlamada ne kadar geride olduğumuzu gösteriyor. Kültürler arası eğitim genellikle “Dinler arası Diyalog” ve “Dinler arası Eğitim” kavramları ile birlikte zikredilmektedir. Dinler arası diyalog çok geniş bir konudur ve makalemizin sınırlarına sığmaz. Ayrı bir inceleme konusu olan diyalog hakkında kısa bir kaynakça ile yetinmek istiyorum.11
Dipnotlar
1- Bkz.Mustafa Önder¸ Prof.Dr. Beyza Bilgin ve Din Eğitiminde Yeni Yöntem Çalışmaları¸ AÜSBE¸ Basılmamış
Yüksek Lisans Tezi¸ Ankara¸ 1997 s.51–72
2- A.Ferhan Oğuzkan¸ Eğitim Terimleri Sözlüğü¸ (3.Baskı)¸ Ankara 1993¸ s.92
3- Bkz. Hasan Coşkun¸ Eğitim Teknolojisi Açısından Kültürle arası Eğitim¸ Ankara 1996¸ s.4–9
4- Cemal Tosun¸ “Türkiye de Din Eğitimi ve Öğretimine Genel bir Bakış”¸ Tartışılan Değerler Açısından Türkiye¸ Ankara 1996¸ s.98
5- Ünver Günay¸”Türklerin Dini Tarihinde ve Kültüründe Çoğulculuk ve Hoşgörü”¸EÜİF Dergisi¸ S.10¸s.49–68
6- U.Spuler- Stegemann¸ Muslime in Deutschland¸ Freiburg 1998¸ s.41–47
7- Bkz. Der Spiegel¸ 26.10.1998¸ s.44¸ Frankfurter Allgemeine Zeitung¸ 8 Şubat 1999¸ Mustafa Önder¸ “Almanya daki Türk Çocuklarına Yönelik Din Dersi Tartışmaları–1”¸ Somuncu Baba Dergisi¸ S.23¸ s.30–31
8- “Landesinstitut für Schule und Weiterbildung” (Okul ve Meslek içi Eyalet Eğitim Enstitüsü) adındaki ve Klaus Gebauer başkanlığındaki bu kuruluş Türkiye’den de ilahiyatçılar çağırarak bir program hazırlamış ve bunu yayınlamıştır. Bkz. Religiöse Unterweisung für Schüler İslamischen Glaubenş Komisyon¸ Landesinstitut für Schule und weiterbildung¸ Soest 1986¸ s.10-11¸ Klaus Gebauer¸ “Religiöse Unterweisung und Religionsunterricht für Schülerinnen und Schüler İslamischer glaubens in den Schulen des Landes Nordrhein-Westfalen”¸ Bildungsdiskussion in der Türkei und Deutschland¸ Ankara 1998¸ s.43-51¸ Klaus Gebauer¸ “Müslüman Öğrencilerin Alman Okullarındaki Dini Eğitimi”¸ Din Öğretimi ve Din Hizmetleri Semineri¸ Ankara 1991¸ s.75-88.
9- Hasan Coşkun¸ A.g.e¸ s.33
10- Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz.Süleyman Uludağ¸ İslam Düşüncesinin Yapısı¸ İstanbul 1994
11- Bu konuda şu eserlere bkz. Hans Küng¸ Karl-Josef Kuschel¸ Evrensel Bir Ahlaka Doğru¸ Ter: N.Yaşar Aşıkoğlu¸ C.Tosun¸ R.Doğan¸ Gün yay.¸ Ankara 1995¸ A.İsra Güngör¸ Vatikan Misyon ve Diyalog¸ Töre yay.¸ Ankara 1997¸ Maurice Borrmanş Müslümanlarla Hristiyanlar Arasında Diyaloga Yönelişler¸ Çev: E.Mehmet Ümit¸ Der¸yay.¸ İstanbul 1988¸ W.M.Watt¸ Modern Dünya’da İslâm Vahyi¸ Ter: Mehmet S. Aydın¸ Hülbe yay.¸ Ankara 1982¸ İsmail R.Faruki¸ İbrahimi Dinlerin Diyaloğu¸ Çev:M.Karaşahan¸ İstanbul 1993¸ Beyza Bilgin¸ “İslâmı Yeniden Anlamak ve Anlatmak”¸ AÜİF Dergisi¸ 75.yıl özel sayısı¸ Bilgin¸ “ Mezhepler ve Dinlerarası Eğitim ve İşbirliği” AÜİF Dergisi C.XXXIX¸ Bilgin¸ “Avrupa’ya Bir Ruh Vermek”¸ AÜİF Dergisi C.XXXVIII¸ Bilgin¸ Karanlığı Işık Yapmak-1¸ Gün yay.¸ Ankara 1999¸ Abdurrahman Küçük¸ “Dinlerarası Diyalog Üzerine Bazı Düşünceler”¸ Din Öğretimi Dergisi¸ S.27¸ Mustafa Önder¸ Prof. Beyza Bilgin ve Din Eğitiminde Yeni Yöntem Çalışmaları¸ Basılmamış Yüksek Lisans Tezi¸ AÜSBE¸ Ankara 1997¸ W.M.Watt¸ Müslüman-Hristiyan Diyalogu¸ Ter: Fuat Aydın¸ Birey Yay.¸ İstanbul 2000