İSLÂM'DA SADAKA

"Bir kişinin kör¸ sağır ve dilsiz birisine yardım etmesi¸ birisine güler yüz göstermesi¸ güzel ve yumuşak söz söylemesi¸ selâm vermesi¸ verilen selâmı alması¸ engelli birisinin arabaya binmesine yardımcı olması sadakadır. Hadis-i Şerif"

Sadaka¸ s-d-k kökünden türemiş olup sözlükte doğruluk¸ doğru söz söylemek¸ doğru davranışta bulunmak¸ doğru olanı tasdik etmek¸ içtenlik¸ samimiyet¸ ihlâs¸ gerçek¸ hakikî¸ samimi ve sürekli bağlılık gibi anlamlara gelir.

İslâmî terminolojide ise sadaka; Kur'an ve sünnetin uygun gördüğü¸ Allah'ın rızasını kazanmak gayesiyle yapılan¸ insanlar katında da hüsn-i kabul gören her türlü maddî-manevî iyilik¸ yardım ve faziletli davranışlardır.[1]

Nitekim bununla ilgili olarak Peygamber Efendimiz (s.a.v.): "Her hayır/iyilik sadakadır."[2] buyurarak sadakanın çok geniş bir anlam çerçevesine sahip olduğunu bildirmiştir.

Sadaka; Allah rızası için verilmeli¸ malın iyisinden ve sevilen şeylerden verilmeli¸ açık olarak veya gizli olarak (tavsiye edileni budur) verilmeli¸ bollukta ve darlıkta da verilmeli¸ başa kakılmamalı¸ gösteriş için verilmemelidir. Ayrıca sadaka verilirken öncelikli olarak sırayla yakınlar/akrabalar¸ yetimler¸ yoksullar¸ yolcular¸ dilenenler¸ özgürlüğüne kavuşmak isteyenler görülüp gözetilmelidir.

Sadaka Huzura Vesiledir

Sevgili Peygamberimiz (s.a.v.) de "Sadaka verin."[3] tavsiyesinde bulunarak¸ sadakanın İslâm dinindeki ve cemiyet hayatında oynadığı mühim role dikkat çekmiş; verilen sadakaların dünyada ve ahirette huzura ve kurtuluşa vesile olacağını bildirmiştir.

İslâm'da farz olan sadaka (zekât vermek)¸ vacip olan sadaka (sadaka-i fıtır)dan başka nafile olan sadakalar vardır ki¸ bu sadakanın kapsamı çok geniştir. Bir kişinin kör¸ sağır ve dilsiz birisine yardım etmesi¸ birisine güler yüz göstermesi¸ güzel ve yumuşak söz söylemesi¸ selâm vermesi¸ verilen selâmı alması¸ engelli birisinin arabaya binmesine yardımcı olması¸ yolda karşıdan karşıya geçerken yaşlı veya engelli birisine yardım etmesi¸ yol soran birisine yol göstermesi/adres tarif etmesi¸ yoldan geçen insanlara eziyet veren taş¸ diken kemik vs. şeyleri yoldan kaldırması¸ hapşırıp da "Elhamdülillâh" diyene "Yerhamükellah-Allah sana merhamet etsin" demesi¸ bir ağaç/bitki dikip de bundan insanların ve diğer canlıların faydalanması gibi daha pek çok iyi ve güzel davranış İslâm'da sadaka olarak nitelendirilmiştir.

Sevgili Peygamberimizin (s.a.v.) Dilinden Sadaka Olarak Nitelendirilen Bazı Davranışlar

İki Cihanın Efendisi (s.a.v.)'nin ifadesiyle sadaka olarak nitelendirilen bazı davranışlar ise şunlardır:

- Allah rızası için yapılan her iyilik ve yardım sadakadır.

- Kişinin yarım hurma (küçük bir hediye¸ yardım) ile bile olsa kendini ilahî azaptan koruyacak iyilik yapması sadakadır.

- Borcunu ödemek isteyene yapılacak maddî yardım sadakadır.

- Borçluya borcu için mühlet vermek sadakadır.

- Borcunu ödemekte zorluk çeken kimseye¸ alacaklının alacağını bağışlaması sadakadır.

- Evlenecek kimseye yardım etmek sadakadır.

- Bir kimsenin evlenmesi sadakadır.

- Bir kimsenin¸ hanımıyla vakit geçirmesi sadakadır.

- Bir anne babanın¸ çocuğunun terbiyesi/eğitimi ile ilgilenmesi sadakadır.

- Bir anne babanın¸ kendilerine hayır dua eden salih/iyi evlat yetiştirmesi sadakadır.

- Bir kimsenin¸ kendisinin ve ailesinin geçimi için çalışması sadakadır.

- Bir kimsenin¸ hanımına ve çocuklarına yedirip içirmesi ve yaptığı diğer harcamalar sadakadır.

- Bir hanımın¸ kendi fakir kocasına maddî yardımda bulunması sadakadır.

- Bir kimsenin¸ yanında çalışan kimselere yedirdiği içirdiği sadakadır.

- Misafire yapılan ikramlar sadakadır.

- Akrabaya yapılan iyilik ve yardım sadakadır.

- Allah yolunda mücadele edenler için yapılan harcamalar sadakadır.

- Bir kimsenin çalınan¸ kaybolan¸ eksilen/zarar gören malı sadakadır.

- Gözü görmeyen âmâya yardımcı olmak sadakadır.

- Dilsize ve sağıra yardımcı olmak¸ anlayacakları bir şekilde anlatmak/konuşmak sadakadır.

- Koluna girip engelliye yardımcı olmak sadakadır.

- Aracına/bineğine binmeye/inmeye çalışan kimseye (yaşlı¸ engelli vs.) yardımcı olmak sadakadır.

- Yol sorana yolu göstermek/adres tarif etmek sadakadır.

- Selâm vermek sadakadır.

- Verilen selâmı almak sadakadır.  

- Hapşırıp da "Elhamdülillâh" diyene¸ "Yerhamükellah-Allah sana merhamet etsin" demek sadakadır.

- Yoldan geçen insanlara eziyet veren taş¸ diken¸ kemik vb. şeyleri yoldan kaldırıp atmak sadakadır.

- Halkın kullandığı umuma açık yerleri (çarşılar¸ pazar alanları vs.)¸ insanların gelip geçtiği yolları¸ dinlenmek için oluşturdukları yerleri (parklar¸ piknik alanları¸ mesire yerleri vs.)  temiz tutmak sadakadır.

- İnsanlara güzel ve yumuşak söz söylemek sadakadır.

- İnsanlara güler yüzlü davranmak sadakadır.

- Bir kimsenin "emr-i bi'l ma'ruf nehy-i ani'l-münker" "iyiliği tavsiye edip kötülükten alıkoyması" sadakadır.

 - Bir kimsenin¸ kendini kötülük yapmaktan alıkoyması (insanlarla iyi geçinmesi) sadakadır.

- Her tesbih (Sübhanallah) sadakadır¸ her tahmid (Elhamdülillâh) sadakadır¸ her tekbir (Allahü Ekber)  sadakadır¸ her tehlil (Lâ ilâhe illallah)  sadakadır.

- Her istiğfar (Allah'tan af ve mağfiret dilemek) sadakadır.

- Namaza giderken atılan her adım sadakadır.

- Kur'an okumak (sesli veya sessiz) sadakadır.

- Bir kimsenin ilim öğrenip bu ilmi diğer insanlara da öğretmesi sadakadır.

- Topluma faydalı bir ilim (eser¸ kitap¸ öğrenci vs.) bırakmak sadakadır.

- Sadaka-i cariye dediğimiz okul¸ hastane¸ cami¸ aşevi¸ Kur'an Kursu¸ yol¸ köprü¸ çeşme¸ misafirhane vb gibi hayır amaçlı yerler yaptırmak ve yapımına yardımcı olmak sadakadır.

- Kişinin sahip olduğu araziyi ve gelirini¸ insanların hizmetine vakfetmesi sadakadır.

- Kişinin ağaç/bitki dikip de bundan insanların ve diğer canlıların faydalanması (yemişinden yemesi¸ gölgesinde gölgelenmesi vs.) sadakadır.

- Hayvanlara ve diğer canlılara yapılan iyilikler sadakadır.

- İki kişiyi barıştırmak ve aralarında adaletle hükmetmek sadakadır.

- Hastayı ziyaret etmek sadakadır.

- Cenazeye katılmak¸ cenaze namazını kılmak¸ cenazeyi defnetmek sadakadır.

- Bir kimsenin ölmüş anne veya babası (her ikisine de olabilir) adına iyilik yapması sadakadır.

- Bir kimsenin ölmüş anne babası için dua etmesi sadakadır.

- Bir kimsenin ölmüş anne babası için¸ Allah'tan istiğfar (günahlarının affedilmesini) talep etmesi sadakadır.

- Bir kimsenin ölmüş olan annesinin akrabalarına/dostlarına¸ ölmüş olan babasının akrabalarına/dostlarına sıla-i rahimde bulunması¸ ziyaret etmesi¸ ikramda/iyilikte bulunması sadakadır.

- Mü'min olarak ölmüş kişi adına yapılan iyilikler ve hayırlar sadakadır.[4]

Bu hadislerde de görüldüğü gibi sadaka kavramı; Allah'ın rızasını kazanmak amacıyla yapılan her türlü¸ hayrı/iyiliği¸ yardımı ve erdemli davranışları¸ hatta güzel bir sözü¸ tebessümü dahi kapsayan çok geniş bir anlam sahasına sahiptir.

Sonuç olarak söylemek gerekirse sadaka¸ Kur'an ve sünnetin uygun gördüğü¸ Allah'ın rızasını kazanmak gayesiyle yapılan; insanlar katında da hüsn-i kabul gören her türlü maddî-manevî iyilik¸ yardım ve faziletli davranışlardır. Biz mü'minlere düşen görev¸ hayatımızın her anını (niyet¸ söz ve davranış) İslâm'a uygun olarak yaşamalı; Allah'ın hoşnutluğunu kazanmak amacıyla elimizden geldiğince¸ imkânlarımız nispetinde herkese iyilikte bulunmalı ve yardım etmeli¸ böylece sadaka sevabı kazanmalıyız. Hem dünyada hem de ahirette huzura ve kurtuluşa giden yol ancak bu şekilde mümkündür. 

 

Mehmet DERE

Yazar