HAYATIN TEMELİ KARARLARDIR

"Yöneticiyi diğerlerinden ayıran¸ ona statü sağlayan¸ onun hiyerarşideki yerini belirleyen¸ birlikte çalışanların değerlendirmelerine esas olan eylemleri kararlarıdır. Karar¸ eylemi etkileyen her türlü yargı biçiminde de tanımlanabilir."

"Yöneticiyi diğerlerinden ayıran¸ ona statü sağlayan¸ onun hiyerarşideki yerini belirleyen¸ birlikte çalışanların değerlendirmelerine esas olan eylemleri kararlarıdır. Karar¸ eylemi etkileyen her türlü yargı biçiminde de tanımlanabilir."

Kararlarımız bazen iyi¸ bazen çok çok iyi¸ bazen de kötü olabilir; Felaket olanlar da vardır tabii. Bizi bunalımlara¸ streslere iten kararların bilincindeyizdir. Ama¸ geleceğimizi etkileyen bunlar değildir. Her gün yüzlerce karar veririz¸ ama karar verme yeteneğimizi aşamayız; hayatımızı etkileyen¸ karar verebilme gücümüzdür. Bir gerçek şudur ki¸ başarılarımızın ve başarısızlıklarımızın muhatabı ve sorumlusu kararlarımızdır. Daha da önemlisi; bize ışık tutan¸ rehberlik eden¸ umutlarımızın¸ hayallerimizin¸ hedeflerimizin rehberi alabildiğimiz kararlardır. "İnsan âlemde karar verebildiği ölçüde yaşar."

Karar verme¸ belli bir konu ya da sorun ile ilgili bir hükme varmak olarak tanımlanabilir. Karar verme yönetim sürecinin kalbidir. Yönetim sürecinin niteliği karar verme tarafından belirlenir ve tüm diğer nitelikler karar vermeye bağlı olarak gelişirler.

Yöneticiyi diğerlerinden ayıran¸ ona statü sağlayan¸ onun hiyerarşideki yerini belirleyen¸ birlikte çalışanların değerlendirmelerine esas olan eylemleri kararlarıdır. Karar¸ eylemi etkileyen her türlü yargı biçiminde de tanımlanabilir.

Bir yöneticinin etkililiği¸ yönetim için verdiği kararların  karar verme sürecinde nasıl geliştirdiği ve yönettiği ile ilgilidir. Kurum  yöneticisi  karar verme sürecini ne denli etkili yönetiyor ise o denli etkilidir.

Yönetimde karar verme sürecinin alanı¸ sorunlardır. Yönetici karar veren¸ sorunlara çözüm arayan ve sorunları çözen kişidir. Bu nedenle okul müdürlerinin okullarındaki sorunlarından yakınmalarının bir gerekçesi olamaz. Yöneticilerin varlık nedenleri sorunların varlığıdır. Doğal olarak beklenen¸ okul müdürünün kendisi bizzat sorun kaynağı olmadan¸ yeni sorunlar yaratmadan sorun çözme işlevini¸ yerine getirmesi daha da makbul olanı sorun çözmeye yardım etmesidir.

Kurumda ortaya çıkan bir sorunun hangi aşamaya girdiği saptanınca karar verme süreci kendiliğinden başlar. Karar verme sürecini araba kullanmaya benzetirsek¸ birçok yönetici kurumsal karar alma sürecinde olaylara farklı yollardan yaklaşması gerektiğini bildiği halde otomatik vitesli bir karar verme sürecinin kolaylığına kapılmaktan kendini alamaz. Oysa karar verme sürecini daha nitelikli hale getirmek için daha fazla emek¸ çaba ve dikkat gerektiren manuel vites kullanılmalıdır. Karar verme sürecini¸ onu oluşturan parçalara ayırabilmek için vites kolunu bilinçli olarak hareket ettirmek gerekir ki¸ verilen kararın her bir ayrı yönü üzerinde yeterince yoğunlaşılabilinsin. Böylece kararlarımız¸ daha üstün nitelikli¸ daha iyi tanımlanmış¸ daha iyi incelenmiş olur ve daha başarılı bir şekilde uygulanabilir. Debriyaj kullanmakta daha usta ve daha deneyimli hale geldikçe¸ karar vitesimizi hareket ettirmemizde giderek daha kolaylaşacak¸ gitgide daha iyi sonuçlar almamızı sağlayacaktır.

Karar verme sürecinin aşamaları¸ beş ayrı hıza ayarlanmış manuel bir vites gibi beş ayrı parçaya bölündüğünde bu parçalar şöyle adlandırılabilir:

1)Tanımlama: Bu aşamada yöneticinin veya yönetim ekibinin bir sorun ya da potansiyel bir fırsat nedeniyle bir karar verilmesi gerektiğini görmeleri gerekir.Bu aşamada sorun ya da durum soru biçimde ortaya konur. Örneğin; 2009 yılı için stratejik hedeflerimiz nelerdir? gibi. Ortaya konan bu temel sorudan başka sorular ya da konularda olacaktır. Bu konuların her birinin sınıflandırılması¸ tanımlanması ve öncelik sırasının saptanması gerekir. Her soru ayrı ayrı ele alınmalıdır. Çünkü her sorunun ayrı bir taşıt aracı olduğu düşünüldüğünde aynı anda birden fazla taşıt aracı kullanılamaz.

2) İnceleme: İnceleme¸ karar verme sürecinin planlama ve veri toplama çalışmalarına doğru hızlanmasını sağlar. Sağlam bir karar için gereken bilgilerin neler olduğu saptanır¸ tüm bilgiler toplanır¸ karar vermek için açık seçik kriterler ortaya konur. Karar verme sürecinin bu aşamasında kriterler arasında maliyet ve performans tespitleri ve özellikleri de yer almalıdır. Karar vermek için başka neler gerektiğinin geniş kapsamlı olarak düşünmek ve tanımlamak gerekir. Eğer düşünülen gelecek açık seçik belli değilse¸ bırakın sağlam bir karar vermeyi¸ karar için gerekli kriterler üzerinde anlaşmak bile söz konusu olmaz.

3) Seçme: Bu aşamada kararlar verilir. Karar verme toplantısı için gündemin planlanması¸ doğru insanları bir araya getirmek¸ geçmişi gözden geçirmek¸ seçenekler üzerinde tartışmak ve seçim yapmak bu aşamada gerçekleşir. Ancak karar vermiş olmak hedefe ulaşma anlamına gelmez. Şimdilik sadece üzerine doğru gidilen hedef belirlenmiş olur. Bundan sonra ilerlemeye devam etmek için uygulamaya geçmek zorunludur.

4) Uygulama: Bu aşamada hareket vardır. Durağan enerjiden hareket enerjisine geçiş söz konusudur. Karar alma anı ile uygulamanın ilk anları arasında geçen süre içinde karara bağlılık en üst düzeydedir. Eğer karar ile hareket arasındaki vites değişimi yapılmazsa gidip bir duvara çarpılır¸ çünkü kararsızlık durumunun hedefe ulaştırması söz konusu değildir. Hatta hedefe ulaşma konusundaki  hızı bile sonsuza kadar kesebilir.Uygulama aşamasında¸ yapılan plan hayata geçirilir. Yöneticiler kendi görevlerini yerine getirirken¸ başkalarının da kendi görevlerini yerine getirmelerini sağlar ve onları buna heveslendirir.

5) Gözden Geçirme: Bu aşamada kararların ve onlara ulaşmak için kullanılan süreçlerin başarısı ölçülür. Hangi konularda daha iyi olunduğu¸ hangi konularda gelişme fırsatları olduğu açıkça görülebilir.

Karar¸ kararı uygulayacak kişilerle alındığı zaman başarılı olacaktır. Kararların yalnızca yöneticiler tarafından alınması uygulamada ve yönetime olan güvende bazı problemlere yol açabilmektedir.

Personel verilen kararların nedenlerini bildiği zaman ve karara katılma konusunda bazı haklara sahip olduğu zaman sorumluluk almada ve daha iyiyi yapmada engel tanımayacaktır. Çünkü sorumluluk kişileri rahatlatmakta¸ farklı konumlardaki düşünceleri dengelemekte ve tercihlerin gerisindeki sağlam bir muhakemeyi de geliştirmektedir.

Kararların aşağıdan yukarıya doğru ilerlemesi insanları kendi alanları ile ilgili kararlarda özgür bırakıp¸ onların çıkan sonuçlardan da sorumlu olmalarını sağlayacaktır. Eğitim kurumlarındaki personele kararlarda yetki vermek ve tanınma onların okul içlerindeki güçlerini pekiştirecek ve mesleğe bakış açılarını değiştirecektir.  Öğretmenlerin güçlendirilmesi¸ onlara kararlara nasıl katılabileceklerinin açıklanması ve onların okul içinde desteklenmesi okulların başarısı için önemli ortamları hazırlayacaktır.

Sonuç olarak¸ karar vermede ustalığa erişmenin anahtarı; fiziksel¸ zihinsel ve duygusal kaynaklarımızı tıpkı bir lazer ışını gibi odaklayabilme becerisidir. Böylesine bir odaklanma daha hızlı ve daha kolay bir şekilde net kararlar alabilmemizi sağlar. Net karar almak ise¸ aklın açıkça gördüğü¸ bulanık olmayan¸ olayı gölgeleyen ya da karartan her şeyden arınmış bir sonuca ulaşmak olarak tanımlanır. Net kararlar almak insanın gitmesi gereken yolun bu olduğunu içinden bilmesi¸ "eğer" ya da "ama"ların olmaması¸ kuşkulanmamak¸ soru sormamak yalnızca bilmektir. Karar alma sürecinin amacı da net kararlara ulaşmaktır. Netlik¸ derin düşüncenin süsüdür. Doğru karar¸ karar alıcının duygusal ve zihinsel olarak kararı ile uyum içinde olmasını sağlayan karardır. Bazen doğrunun göreceli olduğu zor bir kararın verilmesi söz konusu olduğunda¸ çelişkilerle dolu zor anlar yaşar insanoğlu. Böyle zamanlarda¸ karara ilişkin sebep-sonuç ilişkileri¸ kişisel ve kurumsal çıkarlar ve etkinlik alanı gibi tüm girdiler değerlendirilir. Olaylara¸ bir çıkar ilişkisi olmanın ötesinde bakabilmeyi başarabilenler¸ sadece yönetici olarak değil¸ insan olarak da başarılıdırlar.

KAYNAKÇA

Açıkalın¸ Aytaç. Toplumsal¸ Kurumsal Ve Teknik Yönleriyle Okul Yöneticiliği¸ Ankara¸ Pegem Yayınları¸ 1998.

Aydın¸ Mustafa. Eğitim Yönetimi¸ Ankara¸ Hatipoğlu Yayınevi¸1994.

Başaran¸ İ.E. Yönetimde İnsan İlişkileri¸ Ankara¸ Gül Yayınevi¸ 1992.

Butler¸ Ava S. Karar Verme Süreci¸ Çeviren: Günhan Günay¸ Executıve Excellence¸ Rota Yayınları¸ Sayı:29¸ S:23¸Ağustos-1999.

Cafoğlu¸ Zuhal. Eğitimde Toplam Kalite Yönetimi¸ İstanbul¸Avni Akyol Ümit Kültür Ve Eğitim Vakfı Yayını¸ 1996.

Dawson¸ Roger. Güvenli Karar Alma Rehberi¸ İstanbul¸ İnkılap Kitapevi¸Çeviren: Eshar Kütevin-Ziya Kütevin¸ 1995.

Kopeıkına¸ Luda. Güvenle Karar Vermeyi Öğrenin¸ Çeviren: Günhan Günay¸ Executıve Excellence¸ Rota Yayınları¸ Sayı: 108¸ S: 13-14¸ Mart-2006.