Dört Kitabın Manisi Bellidir Bir Elifte

Mebde-i kevn ü mekândur besmele

Bâṭın-ı cân u cihândur besmele

Sırr-ı ġayba bulmaḳ istersen vüṣûl

Dilde ḫoş vird-i zebândur besmele

Harf:‎

Günlük hayatta iletişimi sesli veya yazılı biçimde sağlarız. Sözlü ‎ifadedeki sesler yazıda harf sembolleriyle gösterilir. İnsanlığın medenî ‎gelişiminde harflerin önemi tartışılamaz. Yine de bazı kaynaklarda harf için ‎verilen tanımları vermek konunun anlaşılması bakımından gereklidir:

“Bir ‎elifbayı terkîb eden ve okuyup yazmağa âlet olan işâretlerin beheri”‎ ‎ ‎‎

“Dildeki sesleri gösteren ve alfabeyi meydana getiren işaretlerden her biri. ‎Söz, laf.”‎ ‎, “dildeki bir sesi gösteren ve alfabeyi oluşturan işaretlerden her ‎biri”‎ ‎, “alfabeyi meydana getiren işaretlerden her biri.

Divan şiirindeki ‎sevgilinin güzellik unsurları alfabedeki harflere benzetile gelmiştir.”‎ ‎‎“Alfabeyi oluşturan seslerin her birine ait yazı, çizgi ve çizgi grupları ‎türünden işaretlere, kelimelerin oluşumunda bir anlamda belirleyici taraf ‎olmaları sebebiyle harf adı verilmiştir.”‎ ‎ Klasik Türk edebiyatında şairler, ‎amaçlarını ifade etme, görünür kılma ve şiirlerini kurgulama aşamasında ‎benzetme maksadıyla alfabedeki harfleri kullanmışlardır.‎ ‎

“Harflerin imkân ‎verdiği benzetmeleri ve anlam ilgilerini çözmek de bazı bilgiler ‎gerektirmektedir: “Harfler tek başına birer simge olmaktan ziyade, ‎kendisiyle ifade edilmeye çalışıldığı dilin yapı ve anlam özelliklerini de ‎yansıttığından, Divan şiirinde kullanılan harf benzetmelerini çözebilmek ve ‎anlayabilmek için de bu harflerin ait olduğu Arapça gramerinin değişik ‎kural ve terimlerini bilmek gerekmektedir.”‎ ‎ ‎

Klasik edebiyatımızda harfler çeşitli deyim ve sözlerde karşımıza ‎çıkmaktadır. Bu hususta geniş bilgi için hocam Amil Çelebioğlu ‎ ve ‎Dursun Ali Tokel’in belirtilen makale ve eserlerine bakılabilir. Harfler,‎görünüşleri itibariyle beyitlerde vücut organları ile vücudun görünüşü ile ‎yakından ilgilidir. Harflerle ilgili olarak, ilm-i huruf ortaya çıkmış, ayrıca ‎‎“ulum-ı garibe”, “ulûm-ı hafiyye” de “cifr”, “remil ve fal” ortaya çıktığı ‎bilinmektedir. Harflerin tasavvuftaki önemi de “esrârü’l-hurûf”, “havass-ı ‎huruf” konusunda yazılmış eserlerden anlaşılmaktadır.‎

Mutasavvıflar, harflerin birer remiz olarak mana ve mefhumlarından ‎yararlanmış, türlü yorumlar ortaya atmışlardır: “Arapça, dönmek, ‎meyletmek anlamına gelen bir kelime. Tasavvufî anlamda, Hakk’ın kulunu, ‎bazı ibârelere muhâtab kılmasıdır. Cifr ilmine göre harfler, nurânî ve ‎zulmanî olmak üzere ikiye ayrılır.

Nûrânî harflere Hakk’ın harfleri, zulmanî ‎harflere de halkın (yaratıklarının) harfleri denir. Abdülkerim-i Cîlî’ye göre, ‎noktalı harfler ilm-i İlahîdeki a’yân-ı sâbite’den ibarettir. Noktasızlar ise, ‎harflere birleşenler ve birleşmeyenler diye ikiye ayrılır. Bunlar beştir: Elif, ‎Dal, Râ, Vav ve Lâm. Elif, olgunluğun gereklerine işarettir.”‎ ‎ ‎

Hz. Ali’ye atfedilen bir sözde şöyle denmektedir: “Allah’ın tüm sırları ‎semavî kitaplardadır. Semavî kitaplarda ne varsa Kur’an’da, Kur’an’da ne ‎varsa da Fatiha’dadır. Fatiha’da olan her şey besmelede ve besmelede olan ‎her şey besmele’nin be’sindedir. Besmele’nin be’sinde ne varsa be’nin ‎altındaki noktadadır. Ve ben be’nin altındaki noktayım”‎

İbn Arabî’ye göre harfler son derece önemlidir, hatta harfler adeta ‎canlı birer varlıktır: “harfler de ümmetlerden bir ümmettir. Onlar da ‎muhataptırlar ve mükelleftirler. Harfler arasında da kendi cinslerinden ‎peygamberler vardır. Onların da isimleri vardır; Harfler âlemi lisan ‎bakımından en fasih, beyan bakımından da en açık âlemdir.”‎

Divanlarda harflerle yapılan sanatlar, benzetmeler ve söz oyunları ‎araştırmacıların dikkatini çekmiş, konuyu inceleyen, değerlendiren çeşitli ‎makaleler, bildiriler, kitaplar kaleme alınmıştır. Bu çalışmaların başında ‎merhum hocam Amil Çelebioğlu ilk örneği verenlerdendir.‎ ‎ Dursun Ali ‎Tokel de konuyu kitap hacminde araştıran ve zengin bir kaynakça ile ‎inceleyen bilim adamlarımızdandır.‎ ‎ ‎Biz bu yazımızda sadece elif harfine dair bazı hususları arz etmeye çalışacağız.

Elif: ‎

Elif harfinin klasik şiirimizde çok kullanılması dikkat çekmiş, ‎araştırmacılar bu konuda makaleler kaleme almıştır. Elif, “elifbamızın ilk harfinin ismi. Elif memdûde uzun elif; elif ‎maksure kısa elif. Arabî’de yalnız fethayı takviye edene elif, ve müteharrik ‎yahud sâkin okunana hemze denilirse de, lisânımızda (‎ا‎) şeklinde yazılana ‎ale’l-ıtlak elif denilip, hemze ismi (‎ء‎) şekline hasr olunmuştur. Mec.

Doğru ‎ve mevzun kad, kâmet-i sehî”‎ ‎, “Arap alfabesinin ilk harfidir. Düz bir ‎çizgiden ibaret olup noktanın uzatılmasıyla meydana gelmiştir. Noktası ‎yoktur, kendinden sonraki harfle bitişmez.”‎ ‎, “Bitişik Nabât yazısından ‎geliştirilmiş olan ve Nabâtî–Ârâmî halklarıyla Fenike yazısına bağlanan ‎Arap alfabesinin aynı şekil ve aynı isimle anılan ilk harfidir.

“Zayıf, hor ve ‎hakir görülen adam; cömert; birçok haslet ve ve faziletleri kendinde ‎toplamış, eşi az bulunan kimse” gibi anlamlara da gelen elifin ebced ‎hesabındaki sayı değeri birdir.”‎ ‎ Elif tabiatın dört unsurundan ateşin ‎simgesidir. Firuzâbâdî El-Besâʼir’inde elifin kırk ayrı lakabını zikrederek ‎örnekler verir. ‎

Elifin, ebced hesabında değeri “bir”dir. Allah lafzı elifle başlar. ‎Bu özelliklerinden dolayı elifle ilgili çok değişik tasavvurlar ortaya ‎çıkmıştır.”‎

Tasavvufta Elif: ‎

Tasavvufta elifle ilgili zengin bir tefsir, tevil ve yorum çeşitliliği ‎vardır. Bunlardan bazıları: “Elif, kendi mükemmelliği içinde Zat’ın varlığı ‎için bir simgedir. Çünkü elif herhangi bir harekeye muhtaç değildir.”‎ ‎ ‎‎“Elif, harfler âleminde Allah’ın halifesidir, tıpkı insanın bu âlemde Allah’ın ‎halifesi oluşu gibi…”‎ ‎ “Elif’in gösterdiği daima Kadim olan Varlıktır.”‎ ‎ ‎Elif harfinin kendinden sonraki harflerle bitişmemesi bütün yaratılmışların ‎Allah’a muhtaç olmaları, Allah’ın ise kimseye muhtaç olmadığı anlamına ‎gelir.‎

Risâletü’n- fî-Esrâri’l-hurûf’ta elifle ilgili şu açıklamalar yer alır:‎

Noḳṭadan oldı çün elif inşâ

Ez elif şod heme ḫurûf ifşâ

Nesr: Elif bâ’da nihândur. Pes ẕâtın iẓhâr itmek diledi ẕâtdan bâ’ya ‎tecelli eyledi… Bâ’nın bâṭını elifdür ki ism-i aʻẓamdur. İsm-i aʻẓam ḫod ‎ismu’llâhdur. Mıṣraʻ: ‎

İsm-i aʻẓam her dilüñ miftâḫıdur

‎“Zât-ı ahâdiyet. Allah’ın mutlak tekliği ve birliği. Elif bir rakam ‎şeklinde yazılır ve ebced hesabındaki sayı değeri de birdir. Bu bakımdan ‎elif Allah’ın mutlak birliğine işaret eder. Noktadan elif, eliften diğer harfler ‎meydana gelir. Diğer harfler elifin çeşitli biçimlere sokulmuş şeklidir. ‎Bütün varlıkların Allah’tan (Bir’den) zuhur ve südur etmesi, diğer harflerin ‎eliften çıkmasına ve meydana gelmesine benzetilir.

Bütün harfleri elifte ‎görmek mümkün olduğu gibi bütün varlıkları Bir’de görmek de ‎mümkündür. Her şey eliftedir. Elif harflerin evvelidir. Allah da evveldir. ‎Elif ile elf (bin) aynı şekilde yazılır. Bin birdir, bir de bindir; kelime olarak ‎Allah’ın binbir ismini simgeler. “Gönül bana dedi ki: ‘Ledün ilmine ‎hevesim var öyleyse başla: Elif! Tamam,’ dedi, ‘geri kalanına gerek yok. ‎Eğer evde biri varsa bir harf kâfidir.”‎ ‎ ‎

‎“Yunanca’da “alfa”nın karşılığıdır. Tasavvuf ıstılahı olarak, Zat-ı ‎Ehadiyyet’e işaret eder. Zira O, ezellerin ezelinde eşyanın ilkidir…‎

Muhyî sana olan himmet

Âşık isen cana minnet

Elif Allah, mim Muhammed‎

Kisvemizdedir dâlımız”‎ ‎ ‎

İsmail Hakkı Bursevî: “Allahu Teʻâladur ki mebdeʼ oldur ve yedi ‎ʻadet noḳṭayı müştemildür ki esma-i sebʻadur. Zîrâ ʻavâlimi küllîye ve ‎cüzʼiyenin be-ḥasebü’t-tecellî nüzûl ve istirsâli anun ḥaḳâyıḳına nâẓırdur. ‎Tâʼife-i ṣûfiyyenün esmâ-i meẕkûreye tevaggulı nüzûl ve ʻurûcı fehm ve ‎sırr-ı ezelîyi idrâk içindür. Sâlik-i mecẕûb evvelü’l-evrâd Lâilâhe ‎illa’llâh’dur. Ve eğer mecẕûb-ı sâlik ise lafẓa-i Celâldür. Zîrâ nefs-i ‎mecẕûbda nefiy olıncaḳ vehim ḫayâl yokdur. Şol cihetden ki ceẕbe-i ‎İlâhiyye’nin evṣâf-ı nefsaniyesin nefy etmişdir.”‎

‎“Ahmed b. Atâ-i Ruzbârî der ki, “Allah Teâlâ harfleri yaratınca onları ‎kendisi için bir sır yaptı. Hz. Âdem’i yaratınca, Allah onlardaki sırrı ona ‎öğretti ama taşıdıkları manayı meleklerinden hiçbirine öğretmedi. Böylece ‎harfler Hz. Âdem’in lisanı üzerinden birtakım sanatlar ve değişik diller ‎olarak ortaya çıktı. Allah Teâlâ, harfleri, değişik dillerdeki manalar için bir ‎suret yaptı.”‎‎,  “İbn Ata bu sözüyle, açıkça harflerin sonradan yaratılmış ‎şeyler olduğunu belirtmiştir.

Sehl b. Abdullah Tüsterî de, “Harfler Allah’ın ‎fiilini gösteren bir alâmettir; zâtının lisânı değildir, çünkü onlar yaratılan ‎varlıklarda değişik şekillerde bulunan şeylerdir.” der. Bu söz harflerin ‎yaratılmış olduğunu göstermektedir… İbn Arabî, “harfler ilmi” olarak ‎nitelediği bu fenomeni tabiat üzerinde etkide bulunma aracı olarak görmez. ‎O harfleri, harekeleri, harflerin şekillerini, ibdal ve irab kaidelerini ve daha ‎pek çok dilsel ve yazısal öğeyi kendi düşüncesini açıklamakta birer sembol ‎olarak kullanmaktadır. Dolayısıyla harflerin ve dilin, bir temsil aracı olarak ‎kullanımı ile tılsım ve büyü aracı olarak kullanımı arasında bu bağlamda bir ‎ayrım yapılmalıdır.”‎

Karabaş-ı Veli’nin “Elif”le ilgili görüşleri şöyle özetlenebilir: Âlem-i ‎lâhut, ya‘ni “elif ” hakikattir, Zat-ı Mutlak’a delalet eder. “Kuntu kenzen ‎mahfiyyen…” makamına bizatihi ve sıfatihi ve ef ‘alihi ve esmaihi kaimdir, ‎zira nokta selasedendir. Ve muttasıl olmaları ilmullahda cumlesi mevcud ‎olmasına delalet eder. Ve harekat-ı selaseden hali olması “Ganiyyun ‘ani’l-‎‎‘âlemin” olmasına delalet eder.

Ve cihat-ı sitte nokta-i vusta ile yedi olur. ‎Etvar-ı insana delalet eder. Zira eimme-i esma insanda mevcuddur, gayride ‎ma‘dumdur. İnsan-ı kâmil esma-i husnâ ile musemma oldukda bazılar ‎sırrın zabt idemeyub“Ene’l-Hakk” tablını vurdular.”‎ ‎ ‎

Bu girişten sonra divan şairlerinin elif harfini şiirlerinde nasıl bir estetik ‎öge olarak kullandıklarını örnekleriyle görmeye çalışalım: Elif vahdeti ‎temsil eder, Allah’ı hatırlatır:‎

Elif-Vahdet/Allah: Bütün harfler nasıl bir olan eliften meydana ‎gelmişse varlık da aslında bir olan’dan (Vâhid) kün emriyle yaratılmıştır: ‎

Sûret-i kesretle olmuş muhtelif

Cümlesinden zâtı birdir çün elif  (Nesîmî D. mes. 3/98)‎

Hepsinden zatı elif gibi birdir (fakat) kesret görüntüsüyle farklı olmuş.‎

Elif gibi tek olmayan, birliğe ulaşmayanın bütün emekleri boşa ‎gitmiştir:‎

Kim elif tek vâhid ü ferd olmadı

Bilme merd anı kim ol merd olmadı

Elifî, dervişlerin giydiği keçeden yapılmış bir kumaştır. Bir ‎buçuk, iki arşın uzunlukta, dört parmak eninde bir keçe üzerine kumaş ‎kaplanır; bir ucuna uzunca bir şerit dikilip kemer gibi bele bağlanır.‎ ‎ Şekil ‎olarak elife benzediği için elifî adıyla anılır. Şair, mevlevîliiğe intisabndan ‎söz ederek bu giysinin hidayet yolunu ifade ettiğini belirtmektedir.‎

Her ihtidaya evvel ü âhırsın ey Ehad

Oldı elif niteki ser ü pây-ı ibtidâ  (Nev’î D.g.1/6‎)

Elif nasıl ibtidanın/başlangıcın başı ve sonu olduysa sen de ey Ehad ‎hidayete erme yolunun evveli ve ahirisin.‎

İbtida kelimesinin başı ve sonu eliftir:(‎ابتدا‎)‎

Ney, şekil olarak elife benzediğinden çeşitli sanatlara vasıta ‎edilmiştir:‎

Elifden başlamış gerçi henüz vahdet kitabın nây ‎

Okur ezber rumûz-ı ‘ilm-i Mevlânâ’yı söyletsen  (Nev’î D.g.240/3‎)

Gerçi ney vahdet kitabını eliften başlamış (okumaya) (fakat) ‎konuştursan Mevlânâ’nın ilminin remizlerini ezber okur.‎

Aşağıdaki beyitte Vecdî, elest bezmindeki tevhid ikrarını ifade ‎etmektedir:‎

Levha-i îcâda kudret kilki yazmadan elif

Zatuñı bir añlayup tevhide oldum muʻterif  (Vecdî D.s.213)‎

Kudret kalemi, icat levhasına elif yazmadan(önce) zatını bir bilip ‎tevhidi itiraf ettim.‎

Vecdiyâ tevhîd-i Hakk işʻâr eder her bir giyâh

Zât-ı pâkin birleyip kaldurdı barmak çün elif (Vecdî D.s.213)‎

Ey Vecdî, her bir ot elif gibi parmağını kaldırıp Hakk’ın birliğini ‎ikrar edip bildirir. ‎

Çimenin elif harfini andıran görüntüsü şairlerin dikkatini ‎çekmiş ve tevhidi anlatmada benzetme unsuru olarak kullanılmıştır. Bu ‎düşünceyi Yahya Beg şu beyitte dile getirmiştir:‎

Her çemen güyâ elifdür kim olur andan ʻayan

Kâdir-i Perverdigârun sırr-ı vahdâniyyeti   (Yahya Beg D.k.28/10)‎

Her çimen sanki bütün mahlûkatı besleyen Kâdir olan Allah’ın ‎birlik sırrının kendisinden göründüğü bir eliftir.‎

Fasîhî’nin aşağıdaki beyti de çimen vahdet ilişkisini ‎göstermektedir. Çimenler elif gibi dimdik duruşlarıyla Allah’ın eşsiz sanatlı ‎yaratma gücüne tanıklık eder:‎

Çemenler kaldurup barmakların yer yer ider ikrâr ‎

Kemâl-i sun‘-ı vahdâniyyetin dâ’im elif-âsâ -/- Fasîhî d.1/8‎

Çemenler yer yer parmaklarını kaldırıp daima elif gibi vahdaniyetin ‎yaratmadaki mükemmelliğini ikrar eder.‎

Taşlıcalı Yahya Beg “elif”i vahdet simgesi olarak tasvir etmiş; ‎vahdete ermenin önemini vurgulamıştır:‎

Harf-i elif gibi yüri var ‘ayn-ı vâhid ol

Halk ortasında kalma hemişe niteki lam (Yahya Beg D.Tc.b.4-I/2) ‎

Halk ortasında daima lam gibi kalma; yürü var elif harfi gibi birliğin ‎kendisi ol.‎

Vâhid kelimesinde elif vardır. (‎واحد‎).

Elif-Ahmed: ‎

Hz. Peyganber’in isimlerinden biri olan Ahmed de içinde elif ‎bulunduğu için türlü edebî sanatlara konu edilmiştir:‎

Diledi kim yaza hatt-ı muhtelif ‎ ‎

Nakş kıldı evvel Ahmedden elif             (Usûlî D.miraciye-35‎)

Elif, farklı yazılar yazmak isteyince önce Ahmed ismini yazdı.‎

Elif, Allah isminin ilk harfi ve simgesidir. Allah, kâinatı ‎yaratmayı dileyince önce “Nur-ı Muhammedî’den, dolayısıyla Ahmed ‎isminden başladı; Ahmed kelimesinin de ilk harfi eliftir: (‎احمد‎). ‎

Elif-Kur’an:‎

Dört kitâbuñ ma‘nîsi bellüdür bir elifde

Bî dédürmegil baña ben bu yoldan azaram         (Yunus Emre g.88/4)‎

Dört kitabın manası bir elifte bellidir. Bana bi dedirtme ben bu ‎yoldan saparım.‎

Âyet-i İnnâ fetahnâ ‎ da elifler gibidür

Devletünde ser-firâz olmış durur aʻlâm-ı dîn      (Âşık Çelebi ‎D.k.10/88‎)

Devletinde din sancakları aşını yükseltmiş İnnâa fetahna  انافتحناayetindeki ‎elifler gibidir.‎

Beyitte “Fetih” suresinin ilk âyetine işaret ediliyor. Bu iki ‎kelimede üç adet elif vardır. Şair, memduhunun döneminde dîn adına ‎kazanılan zaferlere, bu zaferlerin sancaklarına dikkat çekmiştir.‎

Elif-tecerrüd:

Elif kendisinden sonra gelen harflerle bitişmediğinden bir derviş ‎kanaatkârlığı göstermiş gibi düşünülmüştür, yani tecerrüdün simgesi ‎olmuştur:‎

Ḳayd-ı ʻâlemden mücerred ol elif-veş tâ senüñ

Ey Sehâbî menzilüñ fark-ı ser-i eflâk ola           (Sehâbî D.g. 32/5‎)

Ey Sehâbî, dünya bağlarından kurtul ki menzilin elif gibi feleklerin ‎zirvesi olsun.‎

Eflâk (‎افلاك‎) kelimesinin başında elif var ve elif, felek kelimesinin ‎başındadır. Şair felek kelimesinin çokluk hali ve elifle kelime oyunu ‎yapmak istemiştir.‎

Fuzulînin aşağıdaki iki beyti anlam bakımından birbirine yakın ‎olup ilk beyitte elifin doğru oluşundan dolayı başköşeyi kaptığını, baş ‎olduğunu; ikinci beyitte ise yâ’nın insanların arasına karıştığı için yatak gibi ‎ayakaltında çiğnendiğini söyler:‎

Doğruluk ile harflere sadrdır elif ‎

Yâ harfini ayağa bırakmışdur iʻvicâc      (Fuzûlî mk.5/2‎)

Elif doğrulukla harflere baştır; ya harfini ise eğrilik ayakaltına ‎bırakmıştır.‎

Eliften başlamak: ‎

Bu sözden kast edilen okula yeni başlayan çocuğun alfabeye ‎başlaması manasına geldiği gibi bir işe yeniden başlama manasına da ‎kullanılır.‎

Bir debistân-ı hünerdür nazmumuz ey Hâletî

Eyledi bu tıfl-ı dil şimdi elifden ibtidâ    (Hâletî D.g.1/7‎)

Ey Hâletî! Nazmımız bir hüner mektebidir; bu gönül çocuğu şimdi ‎eliften başladı.‎

Elif lâma çıkmak: ‎

Kur’an okurken Fatiha’dan sonra talebenin “Elif lâm mîm” ile ‎başlayan Bakara suresine geçmesini ifade eder.‎

Can virdi kad ü zülfüne dil mekteb-i gamda

Gûyâ ki elif lâma çıḳup itdi konukluk    (Necâtî D. 280/2‎)

Gönül, gam mektebinde boyuna ve saçına can verdi. Güya elif lama ‎çıkıp konukluk etti, (ikramda bulundu).‎

Elif-Sevgili

Sevgili ile ilgili olarak elif: Divanlarda elif genel olarak ‎sevgilinin boyu söz konusu olduğu zaman türlü sanat ve kelime oyunlarına ‎konu edilir. Aşağıda bu konudaki örnekler üzerinde durulacaktır:‎

Nakkâş-ı Ezel nûrdan itdi bir elif nakş

Oldı boyuñuñ servi bigi râst misâli -/- Ahmedî D.g. 663/2‎

Ezel nakkaşı(Allah) nurdan bir elif çizdi; servi gibi boyunun ‎dosdoğru misali oldu.‎

Elif tek cevher-i yektâ boyundur ‎

Dudağın çeşmesin hayvân okurlar (Nesîmî D. g.66/2)‎

Boyun elif gibi tek/eşsiz cevherdir. Dudağının çeşmesini Âb-ı hayat ‎derler.‎

Kur’ân (‎قرآن‎ )kelimesinin içinde elif bulunması bazı söz ‎sanatlarına izin vermiştir: ‎

Elifdür gûyiyâ Kur’ân içinde zaḫmuñ iy ġonce

Nihâl-i gül dürür yâḫod dikilmişdür gülistana     (Zâtî D.C III, ‎g.1319/4‎)

Ey gonca, açtığın yara sanki Kur’an içindeki elif veya gül bahçesine ‎dikilmiş fidandır.‎

Lâ: Hayır kelimesi “lam” ve “elif”le yazılır: (‎لا‎) Zülüf ve elif gibi ‎boy lâ kelimesini ifade eder:‎

Nice nefy iderdi ḫâṭırdan güzeller fikrini

Zülf ü ḳaddüñ naḳş-ı dilde olmasaydı lâ eger -/- Kemal Paşazade

Eğer zülüf ve boyun, gönül nakşında lâ/hayır olmasaydı güzeller ‎düşüncesini (âşık) nasıl hatırından sürüp çıkarırdı.‎

Elif –Doğruluk: Elif harfiinin en önemli özelliği doğruluğun ‎sembolü olmasıdır. Elifin kelimelerden sonra en çok vurgulanan yönü ‎dümdüz, rast, dosdoğru olmasıdır. Aşağıdaki örneklerde bu durumu ‎görmek mümkündür:‎

Zerre zerre yir ü gök rast durup şöyle ki elif

Varlıgına dahı birligine şâhiddür ü dâl    (Ahmedi L/9‎)

Zerre zerre yer ve gök, elif gibi şöyle doğru durup (Allah’ın) ‎varlığına ve birliğine şahid ve delildir.‎

Serv-i bâlası olalı râst elif ‎

Lâm bigi ortaya aldı cânı belâ (Ahmedi 15/7)‎

Servi boyu doğru elif olalı, bela lam gibi canı ortaya aldı.‎

Olursañ istikâmetde elif devletde lâm ey dil

Yine dirler benî-nev‘-ı zamân geh râst gâhî kec -/- Sâkıp D.g.16/10‎

Ey gönül, doğrulukta elif; devlette/tali yaver olduğunda lam gibi ‎olursan yine zamanın çocukları (sana) bazen doğru bazen eğri derler.‎

SONUÇ

Klasik Türk edebiyatında şairlerin sanat göstermek için en çok ‎başvurdukları harf, örneklerden anlaşılacağı üzre eliftir. Elif ebcet, cifir ve ‎tasavvuf bakımından çeşitli tefsir ve yorumlara konu olmuştur. Elif harfi ‎düz ve yalın oluşu, kendisinden sonraki harflerle bitişmemesi gibi ‎özellikleriyle şairlerin ilgisini çekmiştir.

Ayrıca Allah ve Ahmed isminin ilk ‎harfi oluşu da tasavvufî ve kelâmî bazı yorumlarla çeşitli sanatlar yapmaya ‎imkân tanımıştır. Şairler sevgili tavsiflerinde boyu ve burnu elife teşbih ‎etmişlerdir. Elif, kelime kurmada da diğer harflere oranla daha zengin ‎imkânlara sahip olduğundan cân, âh, dâd, ad, yâd, kan, ân gibi kelimelerde ‎sanat ve kelime oyunları yapmaya elverişlidir. ‎