Çevre Bilinci

Kâinat, Allah’ın varlığının ve kudretinin en büyük delilidir ve Allah’ın belli bir gaye için yarattığı eserler bütünüdür. Allah hiçbir şeyi boşuna yaratmamıştır. Tabiatta her varlığın bir görevi ve görevi ile doğru orantılı değeri vardır. Bu sebeple kâinatta hiçbir canlı varlık sebepsiz yere öldürülemez, cansız varlıklar da imha edilemezler.

Çevremizi ve içinde yaşadığımız dünyayı korumalıyız, çünkü;

1. a) Dünya ve tabiat, Allah’ın tabii ayetidir ve okunması gereken apaçık bir kitaptır.
2. b) Dünya, insanın hem maddî hem de manevî ihtiyaçlarını görebileceği çok zengin bir hazinedir.

Allah, kâinatı belli bir düzen ve dengede yaratmıştır: “Göğü Allah yükseltti ve dengeyi koydu. Sakın dengeyi bozmayın.”[1] Ayette geçen vezn kelimesini ayet bağlamında değerlendirdiğimizde tabii ve ekolojik denge anlamına geldiği anlaşılmaktadır. İnsanlar içinde yaşadığı çevreyi tahrip ettiklerinde dünyanın dengesi bozulmakta ve çeşitli doğal afetlere zemin hazırlamaktadır. Bu konuda da Allah bizleri uyarmıştır: “İnsanların kendi elleri ile yaptıkları işler yüzünden karada ve denizde düzen bozuldu.”[2] Tabii, dengenin bozulması sebebiyle deprem, tsunami, sel felaketi, erozyon, verimli arazilerin çölleşmesi, ürünlerde kıtlık ve salgın hastalıklar gibi felaketlerle insanlık yüz yüze gelmektedir.

1986 yılındaki Çernobil vakasından sonra etrafa yayılan radyasyonun kanser vakalarını artırdığı, Karadeniz kıyılarında 90’lı yıllarda kanser vakalarının artmasında radyasyonun etkili olabileceği belirtiliyor.

Ülkemizde yaygın bir yanlış uygulama olan hasat mevsiminden sonra tarlalarda anızların yakılması da tabii dengenin bozulmasına yol açmakta ve çevreye büyük zarar vermektedir.

Çevre; canlı ve cansız varlıkların ahenk içinde yaşamını sürdürdüğü, insanlığın istifadesine açık, ortak kullanım alanıdır. Bu çevrede şu anda bizimle birlikte hayat süren bütün varlıkların hatta bizden sonra gelecek nesillerin hakları vardır. Allah, “Islah edilmesinden sonra yeryüzünde bozgunculuk yapmayın.”[3] “Allah yolunda harcayın, kendi elinizle kendinizi tehlikeye atmayın.”[4] mealindeki ayetlerle kullarını çevreye zarar vermemeleri konusunda uyarmıştır.

Kur’an’da dağlardan, nehirlerden, bitkilerden ve diğer canlı varlıklardan bahisle, onların yaratılış hikmetine ve işlevine dikkat çekilmekte ve varlıkların Allah’ı tesbih ettikleri haber verilmektedir. “Yedi kat gök, yer ve onlarda olanlar, O’nu tesbih ederler; hamd ile O’nu tesbih etmeyen hiçbir şey yoktur. Fakat siz onların tesbihini anlayamazsınız.”[5]

Her varlık kendi görevini yerine getirmekle hem Allah’a itaat etmekte hem de Allah’ı zikretmiş olmaktadır. Mutasavvıflar da her varlığı kul olarak görmüş ve onların zikir halinde olduklarını söylemişlerdir. Yunus Emre, şu dizelerle tabiatın tercümanı olmuştur:

Şol cennetin ırmakları / Akar Allah deyu deyu

Çıkmış İslam bülbülleri / Öter Allah deyu deyu

Havası, suyu, yeşilliği ve manzarası ile en güzel yerleri, daha çok hafta sonları temiz hava almak ve dinlenmek için piknik yeri olarak seçiyoruz. Bir süre sonra ise o güzelim yerler, hor kullanım sebebiyle kullanılamaz hale geliyor. Oysa kullandığımız yerleri emanet olarak görmemiz ve görmek istediğimiz gibi bırakmamamız gerekmektedir.

Peygamberimiz (s.a.v.), Hayber Seferi’nden dönerken Medine’ye yaklaşınca şehri göstererek “Ya Rabbi! Hz İbrahim Mekke’yi haram kıldığı gibi ben de Medine’yi haram kıldım. Onun iki kayalık arası harem bölgesidir. Ağaçları kesilmez, hayvanları avlanmaz, otu yolunmaz, ağaçlarının yaprakları koparılmaz.”[6] Böylece Allah Rasûlü bugünkü anlamda Medine’yi bir nevi sit alanı ilan ederek doğal yapısını korumak istemiştir. 

Peygamberimiz, Medine’de iki kattan yüksek evlerin yapılmasını yasaklamış, yapılanı da yıktırmıştır. Günümüzde büyük şehirlerde inşa edilen neredeyse bir kasaba nüfusunu içinde barındıran siteler ve bu sitelerde yer alan çok katlı binalar, insanları doğal ortamdan koparmakta ve insanın manevi ve psikolojik duygularını olumsuz etkilemektedir. Günümüzün hanımları, yeşile olan özlemini, evlerinde saksılarda besledikleri çiçeklerle telafi etmeye çalışmaktadırlar.

20. yy’da dünyamız iki büyük savaş gördü: Dünya, tarihinde hiç olmadığı kadar tahribe uğradı. Savaşlar dışında da fabrikalardan havaya yayılan kirli gazlar ve suya bırakılan kimyasal sanayi atıkları ile dünyamız çok zarar gördü ve halen de bu zarar devam etmektedir. Doğal atıklar toprağa karışıyor ama naylon türü atıklar yüzyıllar geçse de eriyerek toprağa karışmıyor. Dünya tarihi boyunca çevre, en fazla son elli yılda, Batı’nın sanayi alanındaki gelişimi sırasında % 60-70 oranında tahrip edilmiştir.

Çevre Temizliği

Peygamberimiz (s.a.v.), “Temizlik imanın yarısıdır. Temizlik imandandır.” hadis-i şerifleriyle temizliği imanla irtibatlandırmıştır. Dinimiz, her bakımdan temizliğe çok önem vermektedir: Bizler, evde tükettiğimiz yiyecek atıklarını eve rastgele atıyor muyuz?  Hayır. Çarşıda ve caddede bütün insanların içinde nasıl yapıyoruz böyle şeyleri?

Cadde ve sokaklar da toplumun evidir. Sokaklar, hepimizin ortak evidir. Bir atasözümüzde “Aslan, yatağından belli olur.” deniliyor. Çevre de toplumun yatağıdır. Çevre temizliğine karşı özensizlik, ferdî ve sosyal yönden gelişmemişliğin bir göstergesidir.

Çevreye rastgele atılan çöplerde, sıcak havanın da etkisiyle mikro organizmalar oluşmakta, etrafa yayılarak birtakım hastalıklara yol açmaktadır. Çevre, su ve hava kirliliği sebebiyle meydana gelebilecek hastalık hatta ölümlerin vebali, kirliliğe sebep olan herkesin omzundadır.

Çevre iki kısma ayrılmaktadır:

1. a) Kendi oluşturduğumuz suni çevre,
2. b) Tabii çevre.

Suni çevreyi bilgi, bilinç, görgü ve kültürün artması ile daha iyi koruyabiliriz ama tabii çevrenin korunması, akarsular, nehirler, barajlar, denizler, hava ve orman gibi ortamları korumak için devlet tarafından görevlendirilen uzman ve yetkili görevlilerin olması gerekir. Hatta evrensel boyutlu çevre kirliliğinin önlenmesi için uluslararası iş birliği gerekmektedir. 

Allah’ın yararlanmamız için hem nimet hem de emanet olarak verdiği ve atalarımızdan bize miras kalan bu vatanı, çevreyi ve toprakları hassasiyetle koruduğumuzda emanete riayet etmiş ve bizden sonra gelecek nesillerin hakkını da zayi etmemiş oluruz.

“Yaratılanı severiz yaratandan ötürü.” anlayışı, genel bir prensip olarak Müslüman Türkler arasında, özellikle mutasavvıflar arasında yayılmış, bu anlayışla sadece insanlara değil bütün mahlûkata sevgi ve şefkat gösterilmiştir.

[1] 55/Rahman, 7-8.

[2] 30/Rum, 41.

[3] 7/Araf, 56.

[4] 2/Bakara, 195.

[5] 17/İsra, 44.

[6] Buhari, Cihad,71; Müslim, Hacc, 458.