Bütün Kemâl O’ndadır

Bütün Kemâl O’ndadır

Ganî-zâde Nâdirî (1572-1626)

Ey vücûdun nahl-i bî-mânend-i nüzhet-gâh-ı dîn

Bülbül-i şeydâ gül-i ruhsâruna Rûhü’l-emîn

Çenber-i gerdûn elünde halka-ı engüşterî

Levh-i a’lâ fass-ı hâtem nakşı Kur’ân-ı mübîn

Sâyeni kaldurdı yirden sâye-bân itdi Hudâ

Sandı anı seyr iden üstünde ebr-i anberîn

Meh degül şakk oldı eyvân-ı sipihrün şemsesi

Rahş-ı azmün cünbişinden şöyle deprendi zemîn

Sümm-i esbün anı çâk itdi degüldür mâh-ı nev

Çünki ferş oldı yolunda atlas-ı çarh-ı berî

Var ise mühr-i nübüvvet merdüm-i bînendedür

Ol ten-i pür-nûra lâyıkdur disem ayn-el yakîn

Yâ Resûlallah gubâr-ı dergehündür Nâdirî

Kapmasun bâd-ı hevâ kıl reşhâ-i lutfun mu’în

Ganî-zâde Nâdirî, İslâm’ı yeşil bir bahçe, Hz. Muhammed (s.a.v.)’i de bu bahçenin eşsiz bir fidanı gibi görüyor. Cebrail’i ise Peygamber Efendimiz’in gül yanağına âşık olmuş çılgın bir bülbül…

Ganî-zâde Nâdirî, Dîvân edebiyatının en çok na’t yazan şairlerinden biridir. İncelediğimiz birçok şiirinde Peygamber Efendimiz’le ilgili yaptığı güzel benzetmeler dikkat çekiyor. Bir başka na’tinde O’nun yine Cebrail’le ilgili güzel hayalleri ve benzetmeleri vardır:

            Ey zülâl-i meşrebünden reşhâ-cûy-ı Selsebîl

            Âteş-i aşk-ı cemâlünden semender Cebra’il

Burada Peygamber Efendimiz Selsebil’e benzetilmiş. Öyle bir Selsebil ki yaratılışının temiz suyundan bir damla olan Cebrail, Rasûlullah’ın cemâlinin aşkının ateşinde bir semender gibidir.

            Ey cemâlün şem’-i bezm-ârâ-yı kurb-ı Kirdigâr

            Cebrâ’il âvâre-i nûr-ı ruhun pervâne-vâr

Beytinde “Ey Allah’a yakınlık meclisini, güzelliğinin mumu ile süsleyen, Cebrâil, senin yanağının nûrunun âvâre bir pervânesidir.” diyerek Peygamberimiz’i muma, Cebrâil’i de O’nun etrafında, O’nun aşkı ile dönen bir pervâneye benzetmiş.

Tekrar bu na’t-gazelin ilk beytine dönersek, burada İslâm yeşil bir çemen olarak tavsif ediliyor ki bu, İslâm’ın tazeliğine ve hayat verici olduğuna delildir. Buradaki nahl (taze fidan) ise Hz. Muhammed (s.a.v.)’dir. O, bu bahçede etrafını sâyelendirecek, yemişiyle besleyecek ve çemene hayat verecek olan unsurlardan biridir.

Cebrâil, Allah tarafından peygamberlere gönderilen bir melektir. Gül, Hz. Muhammed (s.a.v.)’in remzidir. Gül’ü görüp de hayran olmayan mı vardır. Nitekim bu büyük melek de o Gül’ün çılgın bir bülbülü olmuştur.

Şair başka bir şiirinde de Peygamber Efendimiz’in yüzünü Ay’a benzetmektedir:

            İzâr-ı meh-veşi pertev-nümâ-yi nûr-ı Rabbânî

            Zebân-ı dil-keşi gevher-feşân-ı kenz-i lâ-yüfnâ        

            Şu beytinde de yüzünü Güneş’e benzetir:

            Zât-ı pür-nûrı mihr-i tâbende

            Garb u Şark ana Yesrib ü Batha

İkinci beyitte,“Feleğin çemberi senin yüzüğünün halkası, yüzüğünün kaşı da Kur’ân’ın yazılı olduğu levhadır.”  diyor şair. Kur’ân-ı Kerîm’in yazılı olduğu levha Levh-i Mahfuz’dur. Levh-i Mahfuz’da olmuş ve olacaklar yazılıdır. Buna “Kitâb-ı Mübîn” de denir.

Sâyeni kaldurdı yirden sâye-bân itdi Hudâ

Sandı anı seyr iden üstünde ebr-i anberîn

Burada Peygamber Efendimiz’in gölgesinin yere düşmediğine dair telmihte bulunuluyor. Şair, “Allah senin gölgeni yerden kaldırdı, sana gölgelik yaptı; bunu görenler üzerinde anberden bir bulut var sandılar.” derken hüsn-i ta’lîl san’atı yapıyor. Çünkü burada Peygamber Efendimiz’e ait iki mucizeye işaret vardır.

Bunlardan birisi güneş ve ay ışığında yürürken gölgesi yere düşmezdi. İkincisi de Peygamber Efendimiz, amcası Ebû Talip ile ticaret için Şam’a giderken Basra’da bir Hıristiyan manastırının yanında konakladıkları zaman kendilerini takip eden bulut da üzerlerine gelip durur, gölgelik yapar.

Bunu gören manastırın rahibi Onu tanır ve son peygamber olduğunu anlar. Hatta Peygamber Efendimiz’in amcası Ebû Talip’e durumu bildirip, Yahudilerin ona bir kötülük yapabileceğini, bunun için de Mekke’ye geri dönmeleri için uyarıda bulunur.

Beyite “s” sesi ile güzel bir âhenk verildiği dikkatten kaçmıyor.

Dördüncü beyitte şair, Peygamber Efendimiz’in diğer bir mucizesi olan Şakku’l-Kamer’e telmihte bulunuyor. Şair, azmin atının hareketinden yer şöyle bir sarsıldı; ay değil, felek köşkünün güneşi sarsıldı, diyor.  

Sümm-i esbün anı çâk itdi degüldür mâh-ı nev

Çünki ferş oldı yolunda atlas-ı çarh-ı berî

Burada şair şunları söylüyor: “O, hilâl değildir; çünkü yüce felek atlası senin yolunda yaygı olunca, onu atının tırnağı parçaladı.”  Şair, hüsn-i ta’lîl san’atı yapıyor;  çünkü bildiği bir durumun sebebini başka türlü gösteriyor. Şöyle ki, Mirac hâdisesinde Peygamber Efendimiz yedi kat feleği, bineği Burak ile birer birer geçiyor. Ay’ın yeni hâli, bilindiği gibi hilâldir.

Şair, güyâ bu hilâl tam ay (dolunay) iken Peygamber Efendimiz’in bineği (şair at diyor) buraya geldiğinde ayağını dokununca ay parçalanıyor ve bineğinin ayağındaki nal şeklini alıyor.

“Peygamberlik mührünü ancak basîret gözüyle bakan görür; o nurlu vücûdu ise gerçek olarak görülür desem yaraşır.” diyen şair, Hz. Muhammed (s.a.v.)’in doğumunda sol küreğinin üzerinde tam kalbi hizasında, kelime-i tevhid yazılı etten bir mühür olduğunu hatırlatmak istiyor. Fakat bu mührün ancak keşif sahibi kimselerce görülebileceğini söylüyor.

Son beyitte şair, Peygamber Efendimiz’e tazarruda bulunuyor. Kendisini, peygamberinin eşiğinin tozu olarak görüyor ve lutfunun sızıntısından medet umuyor. Bu sızıntı, onu arzu ve heves yelinden koruyacaktır.

Şair burada asıl anlatmak istediklerini birtakım sembollerle anlatıyor. Toz, rüzgârın tesiriyle, rüzgârın esiş yönüne savrulmaya meyillidir. Toz, insanın rûhudur. Rüzgâr ise (hevâ-heves) nefistir. Rûh, nefse mağlup olursa,  onun emriyle bütün kötülüklere meyilli olacaktır.

Bu yüzden tozun kontrol edilmesi gerekir. Bunun için suya ihtiyaç vardır. Su tozu temizleyecek dolayısıyla toz savrulmayacaktır. Şairin su’dan muradı onu, nefsinin kötülüklerinden koruyacak olan bir mürşidin irşadıdır. Burada kendisine en büyük mürşid olarak Peygamber Efendimiz’i gören şair, Ondan kendisine lütuf göstermesini istiyor.

Ganî-zâde Nâdirî, duygu ve düşüncelerini, daha çok teşbih, telmih, istiare, hüsn-i ta’lîl… gibi birtakım sanatlarla başarılı bir şekilde dile getirebilmektedir. Özellikle hüsn-i ta’lîl sanatına çok iltifat eden şair, hemen her olayı asıl sebebinin dışında, farklı bir sebeple izah etmiştir. Yukarıda izah ettiklerimizin dışında iki beytine daha bakalım:

Âcizân-ı mahşer üzre zıllunı teksir içün

Sakladı dâr-ı fenâda sâyeni Perverdigâr

(Mahşerde bîçârelerin üzerinde gölgeni çoğaltmak için, Allah senin gölgeni, bu dünyadan kaldırdı.)

Heybet-i azmünle çâk oldı sipihrün zehresi

Halk-i âlem sandılar şakk oldı mâh-ı tâb-dâr

(Azminin heybetiyle semânın ödü yarıldı; bunu gören âlem halkı,  parlak ayın parçalandığını sandı.)

Yaşadığı 16. asırda dünya çapında tanınmış Fuzûlî, Bâkî, Hayâlî gibi şairlerin gölgesinde kalmasına rağmen yazdığı mirâciyeleri ile dikkat çeken bir şair olmuştur. Onun mirâciyelerine Nâbî, Sâbit gibi şöhretli şairler nazireler yazmıştır.