BİLİNÇALTIMIZDA SORU SORMAYI ÇOCUKLUKTA MI BIRAKTIK?

Çocuklar, ana kucağında iken nesneleri ağzına alarak ve etrafı gözlemleyerek öğrenirken; konuşmaya başladıktan sonra da soru sorarak öğrenmektedirler. Özellikle de 3-4 yaşlarındaki çocukların merak duygusuna bağlı olarak soruları da artar. Merak duygusu, okul öncesi dönemde olduğu kadar olmasa da insanda ölünceye kadar devam eden bir süreçtir. Çocuklar, özellikle de 3-7 yaşları arasında, zihinsel gelişimlerinin gereği somut zekâ evresinde, öğrenme adına her konuda soru sorabilmektedirler. Anne babalar, çocukların günlük hayatla ilgili sordukları sorulara cevap verebilirlerken özellikle yaratılış ve Yaratıcı hakkındaki sorulara genelde cevap verememektedirler. Çocuklar, fıtratları gereği Yaratıcı’yı tanımak adına, Allahu Teâlâ hakkında bilgi edinmek için sorular sorabilmektedirler: “Beni kim yarattı? Allahu Teâlâ nerede kalıyor? O'nun evi nerede? Allahu Teâlâ’nın boyu ne kadar? Allahu Teâlâ büyükse eve sığar mı? Allahu Teâlâ yemek yer mi, su içer mi? Allahu Teâlâ uyur mu? Allahu Teâlâ’nın annesi, babası kim? O’nun çocukları var mı?  Allahu Teâlâ’nın arkadaşları var mı? O oyun oynar mı? O bizi görüyorsa biz O'nu niçin göremiyoruz? Allahu Teâlâ’yı büyüyünce görebilecek miyiz?”  gibi. Bunun yanında; “Ben annemin karnına nasıl girdim? Beni annemin karnına kim kattı? Annemin karnında ne yiyip içtim? Ben nasıl doğdum? Annemin karnından beni kim çıkardı? Beni leylekler mi getirdi? Kardeşim neden benim gibi değil? O neden erkek ya da kız?” gibi sorular da sorarlar.Bugün birçok anne baba; çocukların yaratılış ve Yaratıcı hakkındaki sorularına uygun cevaplar veremedikleri gibi, çocukların sorularını da uygunsuz buldukları için “Ayıp ayıp, sus sus!” gibi tepkiler verebilmektedirler. Bu durum, çocukların  soru sorma isteklerini bilinçaltlarında bastırmalarına neden olmaktadır. Bazı anne babalar da çocukların sorularına, baştan savma ya da yalan yanlış cevaplar verebilmektedirler. Bu da ileride çocukların inanç boyutunda sıkıntı yaşamalarına neden olabileceği gibi bilinçaltlarında merak duygularının yanı sıra soru sorma isteklerini de kaybetmelerine neden olabilecektir. Çocukların aykırı sorularına karşı; “Allah çarpar, Allah taş yapar, Allah cehenneminde cayır cayır yakar!..”  gibi cümleler kurulmamalıdır. Çünkü çocuklar ergenliğe girinceye kadar dinî vecibelerden sorumlu olmadıkları için sordukları aykırı sorulara da günah yazılmaz. Peygamber Efendimiz (s.a.v.); "Üç kişiden kalem kaldırılmıştır: Uyanıncaya kadar uyuyandan, buluğa erinceye kadar çocuktan ve aklı başına gelinceye kadar akli dengesini kaybedenden." (Tirmizi, Hudud, 1) buyurmuşlardır. Çocukların sorularına verilecek cevaplar, onların kişilik gelişimi açısından oldukça önemlidir. Çünkü çocuklar, bilinçaltlarında Allahu Teâlâ’yı tanımak ve O’nunla ilgili meraklarını gidermek için sorular sormaktadırlar. Bu durumda, çocukları susturmak yerine, onları bilgilendirmeli ve akıllarındaki soruları rahatça sormalarına fırsat verilmelidir. Çocuklara verilecek cevaplarda da samimi olunmalıdır. Çünkü çocuklar, anne-babadan edindikleri bilgilere göre hayatlarına yön vereceklerdir. Eğer anne babalar; çocukların sorularını cevaplamayacak durumdaysalar bunu içtenlikle çocuğa söylemelidirler. Bilinçaltlarında bunu gurur meselesi yapmamalıdırlar. “Bak bu sorunun cevabını ben de bilmiyorum, birlikte araştıralım.” denilerek hem çocuklara yanlış bilgi vermemek hem doğru cevabı araştırması hem de öğrenme amaçlı soru sorması için bilinçaltlarında kapı aralamak gerekir. Çocukların sorularına cevap verirken  zekâları ve seviyeleri de dikkate alınmalıdır. Soyut zekâsı gelişmemiş bu çocuklara  açıklamalar mümkün mertebe somut örneklerle yapılmalıdır. Çocukların sordukları sorulara seviyelerine göre kısa ve öz cevaplar verilmelidir. Cevaplar soruyu aşmamalı, uzun ve teferruatlı açıklamalardan kaçınılmalıdır. Çocukların Merak Duyguları İçin “Soru” Çocukların soru sormaları anne babaları tarafından da desteklenirse çocukların bilinçaltlarında öğrenme merakı devam edecektir. Bu çocuklar, derste soru sormaktan, dersi dinlemekten,  derse katılmaktan, derse çalışmaktan, kitap okumaktan ve hayatı sorgulamaktan zevk alacaktır. Bu da çocukların okulda olduğu kadar sosyal hayatta da başarısını artıracaktır. Çocukların merak duygusuna bağlı olarak sordukları sorulara uygun cevap verilmesi bir yana olumsuz tepki verilirse çocukların bilinçaltında öğrenme merakı kaybolacaktır. Bu çocuklar, okulda soru sormayan, dersi dinlemeyen, derse çalışmayan, kitaplarla haşır neşir olamayan başarısız bir öğrenci ve hayattan da zevk alamayan bir kişi olacaktır. Bu çocuklar okulda olduğu gibi sosyal hayatta da monoton bir hayat yaşayacaktır. Başka bir ifadeyle öğrenilmiş çaresizlik içinde hayatlarını devam ettireceklerdir. Bunların yanında;

1. Çocuklara uygun şekilde model olunmalı. Merak konusunda farkındalık sağlanarak çocukların merak konusundaki sorularına uygun geri bildirimler ve pekiştireçler verilmeli. Çocukların merak ettiği konularda cesaretini kırmak yerine araştırma, inceleme ve farklı yollardan öğrenmeleri desteklenmeli.
2. Çocukların merak duygularını canlı tutmak adına ilgi ve yeteneklerini keşfetmelerine yardımcı olunmalı. Bunun için de çocuklara zengin bir çevre ve deneyim alanları sunulmalı.
3. Çocukların merak duygularını geliştirecek türde soru sormaları teşvik edilmeli. Çocukların sorularına da seviyelerine uygun, açık ve anlaşılır bir şekilde cevaplar verilmeli. Çocukların sormuş oldukları soruların cevabı bilinmiyorsa açık yüreklilikle ifade edilmeli. Fakat birlikte araştırabileceğimiz de söylenerek bilgiye ulaşmanın yolları öğretilmeli.
4. Çocuklara bir konu öğretileceği zaman, öncelikle, konu ile ilgili ilgi çekici ve merak uyandıracak sorular sorulmalı. Yine çocukların sorularına da meraklarını uyandıracak ve anlayacakları şekilde sorulu cevaplar verilmeli. Çocukların sorularına, “Sence bu neden böyle olmuş olabilir?” gibi merak uyandıracak geri bildirimler verilmeli. Çocuklar, sorulara makul bir cevap veremeseler de yine de onların anlayabileceği şekilde cevaplar verilmeli.
5. Çocuklara seviyelerine uygun masal ve hikâyeler okunarak okuma sırasında masal ve hikâye ile ilgili “Sence sonra ne olmuş olabilir?” gibi merak uyandıracak sorular sorulmalı. Ya da burası sence nasıl olmalı gibi sorular sorularak çocukların cevaplarına uygun pekiştireçler verilmeli.