Anadolu Kültürü ve Aydın Ayhan’ın Eserleri

Şehirlerimizin, ilçelerimizin, kasaba ve köylerimizin kültürel zabıt kâtipleri vardır. Onlar yaşadıkları toprakları çok sever, bu topraklardan ayrılmaz, mevcut birikimi gün ışığına çıkarmak için gece gündüz çalışırlar. Siz de rastlamışsınız, yanınızda yörenizde mutlaka böyle kahramanlara tesâdüf etmişsinizdir.

İyi ki bu hayırlı insanlar aramızda yaşıyor. Çünkü kimsenin aklına gelmeyen bir konuyu araştırıp önce makalelere döker, sonra da kitaplaştırırlar. Böylece o beldenin şairleri, sanatkârları, âlimleri, hafızları, mevlidhânları, esnafı, zanaatkârları unutulmaktan böylece kurtulurlar. Asırlar boyu söylenen ninniler, mânîler, hoyratlar ve türküler yeniden revaç bulur. Anlatılan menkîbeler, hikâyeler, masallar, meseller, efsâneler ve destânlar yeni nesillerin kulaklarına, oradan yüreklerine ve gönüllerine akar durur.

Her gittiğim ilimizde şehir kitaplarını arar sorarım. O kadar ilgi çekici kitaplarla karşılaşırım ki hakîkaten bahtiyarlığım bir iken bine katlanır. İşte o mesûd günlerimden birkaçını Balıkesir’de yaşadım. Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Millet Kütüphanesi Ahmet Kot Kitaplığı’nın sohbet toplantısına konuşmacı olarak davet edilmiştim.

Gittim, gördüm ve bu şehrimizi daha çok tanıdım ve sevdim. Balıkesir bilindiği gibi Türkiye’nin kahraman şehirlerindendir. Millî Mücâdele yıllarındaki mühim rolü malûmdur. Şimdi bu şehrimize hayatını adamış bir şahsiyetten bahsedeceğim. Bir şehir gönüllüsü, bir meçhûl meşhûr: Aydın Ayhan.

Doğrusunu itiraf etmem gerekirse daha önce adını duymadığım bir yazardı. Ama Balıkesir hakkında o kadar kıymetli çalışmalara imza atmış ki bugüne kadar tanıyamadığıma hem üzüldüm hem de mahcûp oldum. Neyse inşallah bu eksikliğimi bu yazı ve diğer çalışmalarla telâfi etmeye çalışacağım.

1947 yılında Balıkesir Ayvalık’ta doğan Aydın Ayhan, aslen İvridi Gömeniçli. Çocukluğu, babasının memuriyeti sebebiyle Ayvalık, Sındırgı, İvrindi ve Balıkesir’de geçti. Lise öğrenimini Balıkesir Lisesi’nde tamamladıktan sonra Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Almanca Bölümü’nü bitirdi. 12 yıl ortaöğretimde ve 28 yıl Balıkesir Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksek Okulu’nda Almanca okutmanı olarak görev aldı.

Tarihe olan ilgisinden ve sevgisinden dolayı özellikle Balıkesir ve çevresinin mazisine dair birçok kitap kaleme alan araştırmacı-yazarımızın geniş çaplı bir kitap ve tarihî eser koleksiyonu bulunuyor.

1976 yılında başladığı Balıkesir araştırmaları ve 1980’de ilgilenmeye başladığı Çanakkale Savaşları çalışmalarını hâlen sürdürmekte olan Aydın Ayhan, evli ve iki çocuk babasıdır.

Şimdi gelelim Aydın Ayhan’ın çıkan bazı eserlerine:

Ali Efe: Balıkesir’de Kurtuluş Hareketleri ve Millî Kahraman Çingene Ali Efe kitabının kapağında kahramanımızın bir fotoğrafı yer alıyor. Eserin ilk bölümünde “İşgal Yılları” var. Balıkesir’in düşmanlar tarafından işgale uğradığı yıllar ve kurtuluş mücâdelesi anlatılıyor. Şehrin kahramanları, vatanperver halkı, aradaki hâinler ve verilen büyük mücâdele, fotoğraflar ve belgeler eşliğinde dile getiriliyor.

Şehirden sonra Balıkesir ilçelerinin de kurtuluş gayretlerini ayrıca okuyoruz. İkinci bölümde “Çingen Ali Efe” var. Onun hayatı, kahramanlığı ve ona dair hatıralar ilgi çekici bölüm olarak önümüze çıkıyor. Bir bakıma sivil tarih veya sözlü tarih diyebileceğimiz “Hatıralar” kısmında yaşanmış olağanüstü hikâyeler okuyucuları duygulandırıyor. “Yunanlıların Sındırgı Üzerinde Çekilişi” ile Balıkesir ve Çevresinde Çingeneler (Romanlar, Kıptîler) son iki bölümü oluşturuyor. Kitap fotoğraflar ve belgelerle sona eriyor. 

Balıkesir Gazilerinden Hatıralar: Aydın Ayhan’ın bir diğer eseri Balıkesir Gazilerinden Hatıralar ismini taşıyor. Sonda söyleyeceğimi başta belirtmek isterim. Bu tür kıymetli eserler millî gayretlerdir ve mutlaka bütün bu kahramanlarımız yeni nesillerle buluşturulmalıdır.

Elbette kitapların neşredilmesi büyük bir hizmet. Ama burada bırakmamak gerek. Meselâ Balıkesir gazilerinin belgeselleri hatta mümkünse filmleri, dizileri yapılmalıdır. Bu kabil çalışmalar, bugünkü nesillerin bu vatanın nasıl korunduğunu ve emperyalist ülkelerin elinden kurtarıldığını dile getirmesi bakımından büyük önem arz ediyor.

Kitabın başında geçen dönemin Balıkesir Büyükşehir Belediye Başkanı Yücel Yılmaz’ın takdimini okuyoruz. 1. Dünya Harbi’nde ve Kurtuluş Savaşı’nda çeşitli cephelerde savaşmış Balıkesirli gazilerin hatıralarından derlenen kitabın büyük bir önem taşıdığını vurgulayan Yılmaz, şöyle devam ediyor:

“Sadece bu ezan susmasın, bu bayrak inmesin, bu vatan toprağına yabancı ayak basmasın, analarımızın, bacılarımızın namusu kirlenmesin diye bize bu cennet vatanı miras bırakan, bu uğurda can veren, kan döken, Çanakkale’de ateşten gömlek giyen, Kafkasya’da, Sarıkamış’ta buz deryalarında donan, Irak’ta, Hicaz’da, Filistin’de, Gazze’de çöllerde kavrulan, ‘Bu Vatan Bizim!’ diyerek cephelere koşan, gözünü kırpmadan ateşlere yürüyen, bu uğurda kan döken, can veren o gececik insanlardan, analarının daha açmadan kırılan, koparılan gül goncalarından, babalarının göz bebeği koç yiğitlerinden Allah razı olsun.

Mekânları cennet olsun. Yattıkları topraklar nur içinde olsun. Bin bir türlü sıkıntı ve meşakkatle kurtarılan bu memleketi bize miras bırakan atalarımıza okuyacağımız ‘Fatiha’lardan başka neyimiz var. Bize emânet edilen bu memleketi çok daha geliştirip güzelleştirerek, yaşanılır bir kent olarak geleceğe, torunlarımıza bırakmak da boynumuzun borcudur. Rabbim bizleri de bu vesile ile bütün şehitlerimizin ve gazilerimizin şefaatlerine nail eylesin. Âmin.”

Aydın Ayhan giriş yazısında kitabın yazılış hikâyesini, dünya tarihinin son iki asrındaki gelişmeleri özetlerken bizi derin düşüncelere alıp taşıyor ve emperyalist ülkelerin Türkiye’ye olan gizli ve haince niyetlerinin bitmediğini hatırlatıyor. Okuyalım:

“Devletimiz on yılı aşkın bir süre ile pek çok cephede bütün imkânsızlıklara rağmen emperyalistlere karşı savaş verdi. Bu savaşlarda pek çok anavatan parçalarını, ama her şeyden önemlisi yüz binlerce gencecik fidanlarımızı yitirdik. Geri dönebilen gaziler ya sakattı, ya da işe yaramayacak kadar takatsizdi.

Ama gene de bu toprakları korumasını, bu topraklara sahip çıkmasını ve bize miras bırakmasını bildiler. Bu savaş hâlâ sürdürülüyor. Emperyalistler ve onların taşeronu, maşaları dirliğimizi yıkmak devlet çınarını içten kemirmek çabasındalar.”

Kitapta, geçen asır başlarında cennet vatanımızı korumak için namluların önünde cesaretle durmuş, kızıl ateşlere göğüs germiş yiğitlerimizin hayat hikâyelerini, hatıralarını ibretle okuyoruz.

Balıkesir Çepnileri: Yazarımızın bir diğer eseri Balıkesir Çepnileri adını taşıyor. Aydın Çiçek’in hazırladığı belge ve çektiği fotoğraflar eşliğinde okuyucuya sunulan kitabın başında, Anadolu’ya gelen en büyük Oğuz boylarından “Çepniler” ve “Balıkesir Çevresindeki Çepni Oymakları” hakkında verilen değerli bilgileri görüyoruz.

Eserdeki diğer bazı konu başlıkları şöyle:  “İç Asya’da Çepniler”, “Horasan’a Geliş”, “Hacı Bektaş-ı Veli ve Çepniler”, “Çepniler’in Ayvalık Rum İsyanı’nı Bastırmaları”, “Millî Mücâdele Yıllarında Çepniler”, “Batum Fâtihi Osman Ağa”

Balıkesir’den Seferberlik ve Çanakkale Hikâyeleri: Anadolu’nun unutulmayacak seferberlik hikâyeleri vardır. Bunların tamamını derleyip toplamak ve gelecek nesillere aktarmak gerek. Bu konuda durumdan vazife çıkaran ve üstüne düşeni yapan yazar Aydın Ayhan, Balıkesir’den Seferberlik ve Çanakkale Hikâyeleri’ni bir araya getirdi.

Millî mirâsımızın buluşturulduğu bu hikâyeleri okumak, dün yaşanan büyük acıların fotoğraflarını görmek gerek. Okumak ve görmek yetmez, bu hakîkatleri hem bugünkü gençlerimize anlatmamız hem de çeşitli filmler ve tiyatro eserleriyle kalıcı hâle getirmemiz gerekiyor

Balıkesir’in Kimliği: Ömrünü Balıkesir kültürüne, sanatına, edebiyatı ve birikimine adamış olan ve bu yolda kıymetli eserler neşreden araştırmacı yazar Aydın Ayhan, Balıkesir’in âdeta envanterini tek başına çıkarmaya karar vermiş gibi seçkin eserleri hem Balıkesir’imize hem de ülkemize kazandırmıştır. Onlardan biri de Balıkesir’in Kimliği adını taşıyor.

“Bin yıla yakın bir zamandır bu topraklardayız. Aynı ana babadan doğan öz kardeşleriz. İsimlerimiz değişik. Nasıl, ana baba çocuklarına Mehmet, Ali, Hasan, Hüseyin ismi veriyorsa, bizim isimlerimiz de Avşar, Kayı, Bayat, Kınkı, Karkın, Çepni olmuş ve hâlâ Horasan’dan, İç Asya’dan çıkarken getirdiğimiz isimleri kullanıyoruz.”

Kitabın şu bölüm başlıkları bile, eserin zengin ve tafsilatlı muhtevası hakkında bir parça fikir veriyor: “Oğuzlar”, Şehtilü Yörükleri”, “Tahtacı Türkmenler”, “Rumeli Yörükleri”, “Balkan Muhacirleri”, “Boşnaklar”. Kitabın sonunda “son söz”, “Rumeli Türklerinin Hicreti”, “Zavallı Pomaklar”, II. Dünya Savaşı’ndan sonra Rumeli’den Yapılan Göç ile ilgili Meclis Konuşmalarından”, “Bulgar Vahşetleri” başlıklı makaleler var. Eser, son derece önemli fotoğraf ve kıymetli belgelerle tamamlanıyor.

Balıkesir’in Seferberlik Yılları: Bir kitap yazmak kolay değil. Hele sorumluluğu fazla olan tarihî bilgi ve belgeleri bir araya getirmek daha da müşkül bir iş. Mesûliyet ister. Aydın Ayhan bütün bu zahmetlerin üstesinden geliyor ve bize evlâdiyelik eserler armağan ediyor. Balıkesir’in Seferberlik Yılları, 1914-1918 ve Birinci Dünya Savaşı/ Çanakkale Savaşları Yazıları’ndan oluşuyor.

Altı iyice doldurulan şu konu başlıklarına dikkatlice bakmak gerek: “Çanakkale Savaşları’nda Cephe ve Cephe Gerisinde Tıbbî Çalışmalar”, “Çanakkale Savaşları Sırasında Harp Hastaneleri ve Balıkesir ile Kazalarında Harp Hastaneleri”, “Seferberlik Yıllarında Balıkesir ve Çevresinde Salgın Hastalıklar”, “Filistin, Yahudiler ve Türkler”, “Çanakkale Savaşları’nda Kayıplarımız”… Fotoğraflarla desteklenen ve belgelerle beslenen bu konuları ve diğerlerini dikkatlice okumak, anlamak, kavramak ve bu bilgi hazinelerini herkese dağıtmak, okutmak gerek.

Balıkesirli Esirler: Balıkesir merkezli bir şehir külliyatı oluşturan Aydın Ayhan’ın bir başka değerli eseri de 1. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı’nda Esir Kampları Balıkesirli Esirler adını taşıyor.  “Türkiye’de Esir Kampları”, “1. Dünya Savaşı’nda Türk Esirler”, “Millî Mücâdele Yıllarında Esir Kampları ve Hapishaneler”, “Esâret Hatıraları”, “Gazetelerde Esirlerle İlgili Haberler” kitaptaki bölüm başlıklarından bazıları. Bilhassa ‘esâret’ merkezli ilmî çalışma yapan akademisyenlerin görmesinde, okumasında fayda gördüğüm bu eserdir Balıkesirli Esirler.

Horasan Erenleri: Balıkesir ve Çevresinde Horasan Erenleri isimli eser de Aydın Ayhan imzasını taşıyor. Kitapta “Anadolu’nun Türkleştirilmesinde ve İslâm’ın Yayılmasında Horasan Erenlerinden Barak Baba”, “Barak Baba Hakkında Bazı Makaleler”, “Barak Baba Hayrı Sırasında Yapılan bir Konuşma”, “Rumeli Türklerinin Pîrî Sarı Saltık Baba ve Kazdağı Türkmenleri”, “Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nde Sarı Saltık Sultan”, “Baha Said Bey”, “Sarı Saltık Baba Üzerine Yabancı Bilim Adamlarının Çalışmalarıyla İlgili Bir Bibliyografya Çalışması”, “Balıkesir’de Bir Bektaşî Mezarı Kâzım Baba”, “Köse Süleyman Ocağı”, “Midilli Türkmenleri”, “Balıkesir’de Balım Sultan Makamı”, “Çanakkale Savaşları ile İlgili iki Bektâşî Nefesi”, “M. Bektâşî Hakkı Oğuz” bölüm başlıkları dikkat çekiyor. Kitabın sonunda ise konuya dair fotoğraflar ve mühim belgeler var.

İşgal Yıllarında Balıkesir: Bazı kitap isimleri, muhtevayı da olduğu gibi yansıtıyor. Aydın Ayhan’ın Kendi Yurdunda Esir Olmak İşgal Yıllarında Balıkesir kitabı da bana öyle göründü. ‘Esir’ kelimesi doğrusu bana ağır geldi. Müslüman Türk’ün tarihi boyunca sürekli olarak esir tutulamadığını, yaşadığı yerler kısa süreliğine düşmanlar tarafından işgal edilse de hürriyetini hemen elde ettiğini biliyoruz.

Zira bizim insanımız ‘ekmeksiz yaşar ama hürriyetsiz yaşayamaz’. Bu eser de diğerleri gibi geçmiş dönemde kurulan Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Kent Arşivi Yayınları arasında tarih ve kültür meraklılarına ulaştırıldı. Birinci bölüm “Yalnızlığın Tükenişi” adını taşıyor.

İkinci kısımda “Balıkesir’in Kurtuluşuna Ait Belgeler” var. Son olarak “Yunan İşgal Kuvvetleri Mahkemesi’nin Zabıt ve Kararları”nı görüyoruz. Bu bahsi fotoğraflar ve belgeler tamamlıyor. Aziz şairimiz Mehmed Âkif Ersoy’un şehre yazdığı şu mısralar çok anlamlıdır. Bilindiği gibi Balıkesir’in eski adı ‘Karesi’dir. İşte o şiir:

O yeşil toprağın ey yüzler ağartan Karesi!

Şimdi binlerce şehidin kanayan makberesi!

Sana hasret kalan evladın için dünyada

Varsa kahrolmadan ârâm edecek yer neresi?

Hani gök kubbenin altında görülmüş mü eşin?

Dağların bağ, hele vadilerin altın deresi…

Ey benim bir taşı bir ma’bed-i iman yurdum!

Seni er geç bana mutlak verecek Ma’bud’um…

Millî Mücâdele’de Balıkesir Cepheleri: Bir şehrin tarihini yazıyorsanız onun çeşitli cephelerini ele almanız gerekiyor. Tarihini, kültürünü, edebiyatını, ekonomik hayatını, folklorunu, mimarîsini, spor birikimini velhâsıl farklı alanlardaki tezâhürlerini görmeniz ve bunu meraklısına göstermeniz gerekiyor. Millî Mücâdele’de Balıkesir Cepheleri Aydın Ayhan’ın yakın tarihimize ışık tutan seçkin çalışmalarından birisi. Kitap, Balıkesir cephelerinde destansı bir mücâdele veren kahramanlarımızın özlü hikâyesidir. Tamamen belgelere dayanan vesikalı bir kitap.

“Ben sadece onları yazdım. Bu uğurda rütbelerin en yücesine ulaşmış artık unutulmuş şehitlerimizi, göğüslerinde İstiklâl Madalyası ışıldayan unutulmuş gazilerimizi, canlarını, kanlarını bu vatana hediye eden o şanlı Balıkesirlileri bulacaksınız.” diyen yazarımıza saygımız giderek artıyor.

Balıkesir’e ‘gazi’lik rütbesi ve ‘İstiklâl Madalyası’ verilmesini isteyen yazarımız, gerekçelerini kitapta anlatıyor ve okuyucularını da tamamen ikna ediyor. Ön söz, kitabın özü ve hülâsası mesâbesinde. Güneydoğu Anadolu’da büyük bir mücâdele verildiğini hatırlatan yazarımız, bir gerçeğe parmak basıyor: “Türkiye’nin her tarafından gencecik insanlar, ‘Bu vatan bizim!’ diyerek vatan topraklarını savunmaya koşuyorlar. Bu vatan için, bu topraklar için, bu millet için kanını döken gelmiş geçmiş bütün şehit ve gazileri rahmetle ve hürmetle anıyorum. Mekânları cennet olsun.”  

Sıtkı Yırcalı: Aydın Ayhan’ın emek mahsûlü bir biyografi kitabı: Sıtkı Yırcalı. Eser, “Geçen Yüzyıla İz Bırakan Balıkesirli” başlığıyla sunuluyor. Kapağı Sıtkı Yırcalı’nın fotoğrafı süslüyor. 1908-1988 yılları arasında yaşayan İbrahim Sıtkı Yırcalı hakkında kaleme alınan bu değerli biyografi kitabında bir öncü kişiliğin yanında yaşadığı çevreyi, bulunduğu faaliyetleri, sosyal hayatını ve hizmetlerini de görebiliyoruz.

Demokrat ve Adalet Partilerinde görev alan, ülkeye hizmette geri kalmayan ve fikirlerini muhtelif makaleler hâlinde kaleme alan Sıtkı Yırcalı’yı yakından ve tam anlamıyla tanıyabilmek için önemli bir kaynak eser var önümüzde. Basın-Yayın ve Turizm Bakanı, Türkiye Sanayi Bakanı, Ekonomi ve Ticaret Bakanı, Gümrük ve Tekel Bakanı olarak hizmet veren, uzun yılar milletvekili olarak da parlamentoda görev yapan Sıtkı Yırcalı’nın şair kimliğini ve şiirlerini de kitaptan öğreniyoruz.

Araştırmacı yazarımız Aydın Ayhan Beyefendiye ne kadar teşekkür etsek azdır. O bin bir emekle kaleme aldığı bu eserlerle sadece Balıkesir’e ve Balıkesirlilere hizmet etmekle kalmamış; kültür, sanat, fikir ve edebiyat dünyamıza da unutulmayacak katkılarda bulunmuştur. Kendisine selâm ediyor, bu üstün gayretin diğer şehirlerimizdeki meraklı araştırmacılara örnek olmasını diliyorum. Her şehrimizin bir Aydın Ayhan’a ve onun heyecanına ihtiyacı var. Emsâli Türkiye genelinde çoğalır inşallah…