ALİ ŞİR NEVÂÎ'NİN İLK MESNEVİSİ HAYRETÜ'L-EBRÂR'DA HÂCE BAHÂEDDİN

9 Şubat 1441 tarihinde Herat'ta dünyaya gelmiştir. Aslen Uygur Türk'ü olan bir aileye mensuptur. Çocukluğu Timur'un şehzadesi olan Hüseyin Baykara ile birlikte geçmiş¸ birlikte tahsil görmüşler. Hüseyin Baykara Horasan'ı ele geçirip Timurlular tahtına çıkınca Nevaî de onun yanında olmuştur. Her ne kadar devlet işlerinden pek hoşlanmasa da devlet hizmetlerinde en üst düzeyde yer almıştır. 3 Ocak 1501 tarihinde yine doğduğu şehirde vefat etmiştir.

Ali Şir Nevâî Kimdir?

9 Şubat 1441 tarihinde Herat'ta dünyaya gelmiştir. Aslen Uygur Türk'ü olan bir aileye mensuptur. Çocukluğu Timur'un şehzadesi olan Hüseyin Baykara ile birlikte geçmiş¸ birlikte tahsil görmüşler. Hüseyin Baykara Horasan'ı ele geçirip Timurlular tahtına çıkınca Nevaî de onun yanında olmuştur. Her ne kadar devlet işlerinden pek hoşlanmasa da devlet hizmetlerinde en üst düzeyde yer almıştır. 3 Ocak 1501 tarihinde yine doğduğu şehirde vefat etmiştir.

Tasavvuf edebiyatı denilince İslâm dünyasında akla gelen önemli isimlerden biri olan mütefekkir ve mutasavvıf Nevâî¸ manevî aşkın şevk ve zevkinden yola çıkarak Nakşbendî yolundan edindiği usul ve terbiye ile çeşitli konularda Türkçe ve Farsça eserler vermiştir. Nevâî¸ manzum ve mensur eserleriyle sadece Çağatay edebiyatının değil¸ bütün Türk edebiyatının da önde gelen isimlerindendir. Divan¸ tarih¸ mesnevi¸ tezkire¸ dil¸ musiki¸ aruz gibi tür ve konularda otuz kadar irili ufaklı eser vermesi onun büyük bir sanatkâr olduğunu¸ geniş kültürünü ve döneminin ilimlerine vâkıf olduğunu açıkça göstermektedir. İlk şairler tezkiresi¸ ilk biyografi yazarıdır. Türkçe ile başka bir dili karşılaştıran bir dilci¸ evliya ve şeyhlerin hayatını Türkçe olarak yazan ilk kişi¸ yüzlerce hayır eseri yapıp insanların hizmetine sunmuş büyük bir hayırsever¸ kurduğu medreselerle bir eğitimci¸ sanat ve ilim erbabını etrafına toplayıp onlara destek veren bir sanatsever¸ bir âlim olan Nevâî'nin tesiri sadece Türkistan ile sınırlı kalmamış¸ Azeri ve Anadolu sahasında da okunmuştur. Osmanlı şairleri üstat kabul etmişler şiirlerine nazireler yazmışlardır. Nazire yazanlar arasında şair sultanlardan Avni¸ Yavuz Sultan Selim¸ Muhibbi de bulunmaktadır.

Nevâî¸ Türk edebiyatında hamse sahibi ilk şairdir. Hocası Molla Cami'nin davetiyle hamse yazmaya karar vermiştir. Hayret'ül-Ebrar¸ Beş Mesnevi'nin¸ yani Hamse'sinin ilk eseridir. Eser¸ Herat'ta yazılmıştır. Müfte'ilün / Müfte'ilün / Fâ'ilün kalıbıyla 3987 beyitten oluşmuş İslâm dininin temel konularının anlatıldığı ahlâkî bir bilgilendirme ve öğüt kitabıdır. Nizâmi'nin Mahzenü'l-Esrâr'ı ile Emir Hüsrev'in Matlau'l-Envâr'ı ve Câmî'nin Tuhfetü'l-Ahrâr'ına nazire olarak 888'de (1483) kaleme alınmıştır. Eser üzerinde ilk olarak Muhammed Sabir çalışmıştır. (Hayretü'l-Ebrâr¸ İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi yayımlanmamış doktora tezi¸ 3 cilt¸ 1961.) En son Vahit Türk ve Şaban Doğan eserin metni ile aynı sayfada beyitlerin karşısına Türkiye Türkçesi ile karşılığını da vererek herkesin okuyup anlayabileceği bir eser ortaya koymuşlardır. (Ali Şir Nevâî¸ Hayretü'l-Ebrâr¸ Vahit Türk¸ Şaban Doğan¸ Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları¸ Ankara¸ 2015.)

Giriş Konusu Gönüldür

Gönlünde Cömertlik Nakışı

(Onun gönlünde cömertlik nakışı yerleşmiş¸ varlık nakışı o sayfada mahvolmuştu.)

(Onun canı o nakışların mekânı olduğundan nakıştan başka her şey yok olur.)

(Acâyibi¸ nakşa söz söylemez ve canında sonsuzluk nakşından başka şey kalmaz.)

(O¸ cennet bahçelerine doğru yol alınca¸ bu (Hoca Ahrar)¸ onun yerini aldı.)

(Şahlar ona köle olmak için yarışır¸ pek çok akıllı meclisinde aklını yitirirdi.)

(Ona hizmet eden herkes köle olsa bile şâh gibi olduğunu bilir.)

(O¸ halvet köşesinde oturmaz¸ kendini kimseden gizlemez¸ açıkta yaşardı.)

(O; Allah'ın kelamını halka anlatırken karşısında şâh ile köle aynı olurdu.)

(Allah¸ o kişinin himmetiyle bize de tasavvuf yolunda iman zenginliği versin.)

Biz de can u gönülden ‘Âmin!' derken Nevâî'nin şu beytiyle duaya katılmak dileriz: