93 Gün Süren Anomali Saltanat SULTAN V. MURAD

21 Eylül 1840’da Dolmabahçe Sarayı’nda doğdu. Babası Sultan Abdülmecid, annesi Şevkefza Kadınefendi idi. Sultan Abdülmecid, doğum münasebetiyle Bab-ı Âli’ye şu hatt-ı hümayunu gönderdi: “Hazreti Hakk’ın ihsanına hamdü sena olsun. İş bu Pazartesi günü saat onda gülistan-ı sulb-ı şahanemden (gül bahçesini andıran yüce sülalemden) bir şehzadem dünyaya geldi, diyerek, “Murad” adını verdiği şehzadesi için şenlikler düzenlemesini emretti. Yedi gün boyunca her gün beşer top atılmasını, isteyenlerin evlerini ve konaklarını geceleri kandillerle donatmalarını buyurdu.”   İlk Okuma Töreni 1847 yılı yaz aylarında sarayda yine tatlı bir telaş vardı. Şehzade Murad 7, Şehzade Abdülhamid 5 yaşına girmişlerdi. Şehzadelerin eğitime başlaması ve bunun için tören yapılması düşünülüyordu. Törenin yapılacağı yaklaşık üç ay öncesinden devletin resmi gazetesi Takvim-i Vekayi’den duyurulmuş ve hazırlıklara başlanmıştı. Haberde şöyle yazıyordu: “Sultan Abdülmecid Han’ın şehzadeleri Murad ve Abdülhamid için Bed-i Besmele Töreni yapılacak, bir gün sonra da 12 gün sürecek sünnet düğünü tertiplenecektir. Düğün münasebetiyle İstanbul’daki 3 yaşına gelmiş çocuklar da sünnet edilecektir. Çocuklara hediye olarak sünnet kıyafetleri hazırlanacaktır. İstekli velilerin 15 gün içinde görevlilere müracaat etmeleri gerekmektedir.” Daha sonra Sultan Abdülmecid de bir hattı hümayun yayınlayarak törenin ayrıntılarını açıkladı. Yazıda, Bed-i Besmele’nin 20 Eylül 1847’de yapılacağı, padişahın bir gün önceden Haydar Paşa’da bulunan kasrına gideceği bildirildi. O gün geldiğinde Haydar Paşa sahrasındaki tören alanına geçildi. Padişah Abdülmecid için bir çadır (şemsiye) kuruldu. Şehzade Murad ve Abdülhamid, İstanbul’daki okullarda okuyan çocuklardan oluşan grupla birlikte padişahın çadırına doğru ilerlediler. Onlar yürürken topluluk dualar ve ilahiler okuyordu. Ardından hep birlikte “Âmin!” deniliyordu. Padişahın yanında bakanlar, diğer ileri gelenler, şeyhülislam, âlimler ve şehzadelerin hocaları ve öteki davetliler oturuyordu. Gelen şehzadeler, tertip heyeti tarafından karşılandı. Şehzadeler, padişahın huzuruna geldiklerinde şeyhülislamın önüne işlemeli bir rahle ve minder kondu. Önce Şehzade Murad besmele çekti ve usul olduğu üzere elifba harflerini okuyarak tamamladı. Sonra aynı işlemi Şehzade Abdülhamid tekrarladı. Ardından şeyhülislam ile Murad Molla Tekkesi Şeyhi Murad Efendi, hayırlara vesile olması dileğinde bulundular ve dualar ettiler. Dualara, şehzadelerle birlikte gelen ve orada bulunan okul çocukları yüksek sesle “Âmin!” diyerek eşlik ettiler. Duaların ardından Selimiye Kışlası önünden top atışları yapıldı ve tören sona erdi. Bir gün sonra şehzadeler sünnet ettirildi ve aynı yerde 12 gün süren gösterişli bir sünnet düğünü gerçekleştirildi.   Kitapsever ve Müzisyen Şehzade 1840 yılı sonlarından başlayarak annesi, babası ve amcası Sultan Abdülaziz, büyümesi, yetişmesi ve terbiyesi için büyük emek harcadılar. Çocukluk ve gençlik dönemi rahat ve huzurlu geçti. Babasının ilk erkek evladı olmasından dolayı eğitim ve öğrenimine özen gösterildi. Dönemin ünlü bilginlerinden din ve fen ilimlerini öğrendi, özel dersler aldı. Ferid Efendi’den Lisan-ı Osmani, Şeyh Hafız Efendi’den Hadis, Ömer Hulusi Efendi’den Buhari Şerif dersleri gördü. Osmanlı Tarihi,  Kültür, Fransızca ve Müzik derslerini daha çok seviyordu. Önce Ethem Paşa’dan, sonra Kemal Paşa ile Mösyö Gardet adlı bir Fransız’dan ders alarak Fransızcasını ilerletti. Okumayı ve araştırma yapmayı çok severdi. Tam bir kitap kurduydu. Daha şehzadeliği zamanında, kendisine büyük sayılabilecek bir kütüphane kurdu. Yaşı ilerledikçe Avrupa’dan, özellikle Fransa’dan kitaplar getirtti. Fransızca kitapları ve yayınları dikkatle takip ederdi. Bunun kültürünü artırması ve kendisini geliştirmesine katkısı çok fazlaydı. Fakat yabancı kültürlerden olumsuz şekilde etkilenmesine ve Avrupa tarzında bir düşünceye ve yaşantıya alışmasına da yol açıyordu. Şehzade Murad’ın müziğe karşı özel bir alakası ve kabiliyeti vardı. Mızıka-yı Hümayun şefi Guiseppe Donizetti Paşa’dan, aynı yerin komutanı Guatelli Paşa ve hocalarından Albay Augusto Lombardi Bey’den özel müzik dersleri aldı. Piyano çalmayı öğrendi. Yanı sıra ud ve keman dersleri de gördü. Batı müziğine daha fazla ilgi duyuyordu. Öyle ki, 488 adet piyano bestesi yaparak “Batı müziğinde en çok eser besteleyen padişah” sıfatına sahip olacak kadar kendisini ilerletti. Şehzadeliği sırasında Avrupa’yı yakından görme ve tanıma imkânını buldu. Amcası Sultan Abdülaziz, 1867’deki Avrupa gezisine çıkarken onu da yanında götürdü. Daha o zamandan Avrupa’ya hayran oldu. Babası Sultan Abdülmecid gibi o da şehzadeliğinden itibaren yenilikçiliği ve Avrupalılaşmayı benimsedi. Gezi sırasında, geleceğin İngiltere Kralı VII. Edward başta olmak üzere birçok Avrupalı prens ile dostluk kurdu. Onlarla mektuplaşarak görüş alış verişinde bulundu. Bu ilişkiler ve mektuplaşmalar kendini çok etkiledi.   Korku ve Endişe Dolu Taht Yolu

1. Murad’ın, şehzadeliği sırasında Jön Türklerin önde gelenlerinden Mithat Paşa, Ziya Paşa ve Namık Kemal ile yakın dostluğu vardı. Jön Türklerin meşrutiyet fikrine sıcak bakıyordu. Daha 13-14 yaşlardan itibaren Jön Türklerin tesirinde kaldı. Fikirlerinden etkilendi, eylem ve planlarını benimsedi. Mithat Paşa ve arkadaşları Sultan Abdülaziz’i tahttan indirip yerine V. Murad’ı geçirmek istiyorlardı. Bunu gerçekleştirmek için Sultan Abdülaziz’e karşı yapacakları darbeye Şehzade Murad’ı da ortak ettiler. Ancak darbe, kendisine söylenen günden bir gün önce başlamıştı. Sabah vakti askerleri karşısında görünce birden paniğe kapıldı. Amcası Abdülaziz’in darbeyi öğrendiğini ve kendisini tutuklatmak istediğini zannetti. Önce dışarı çıkmak, askerlerin cülus töreni davetine uymak istemedi.

Nihayet güç bela ikna edildi ve çekine çekine sarayın kapısında bekleyen arabaya bindi. Kendisini arabada darbeci paşalardan Serasker Hüseyin Avni Paşa karşıladı. Hâlâ korkuyor, hayatından duyduğu endişeyi bir türlü dağıtamıyordu. Durumu anlayan Hüseyin Avni, şehzadeye güven vermek amacıyla tabancasını çıkarıp padişaha uzattı ve şöyle dedi: “Eğer hayatınız tehlikeye girerse bu tabancayla önce beni öldürünüz!” Her taraf asker doluydu. Çok şiddetli yağmur yağıyordu. Şehzade Murad’ı taşıyan araba Dolmabahçe rıhtımına geldi. Kıyıda sıra sıra dizilmiş savaş gemilerini görünce şehzade yeniden panikledi. Hâlâ bu gemilerden birisine bindirilip öldürüleceğini düşünüyordu. Aniden şu emri verdi: “Gemilere yaklaşılmasın!” Şehzade, Sirkeci Rıhtımı’ndan kiralanan bir arabayla Beyazıd’da bulunan Serasker Kapısı’na (Savunma Bakanlığı) getirildi. Padişaha bağlılık/biat töreni yapılacaktı. Kalabalık bir davetli topluluğu vardı. Şehzade Murad, kalabalığı görünce birden ürktü: “Yeter, artık çekilmek istiyoruz!” dedi. Oradan, Dolmabahçe Sarayı’na götürüldü. Yarım kalan tahta çıkış merasimi orada tamamlandı. 30 Mayıs 1876’da tahta çıkmıştı çıkmasına; ama ne o zaman ne de ondan sonra içi rahat etmedi. Aşırıya kaçan korkularını ve kaygılarını bir türlü yenemiyordu. Akıl ve ruh sağlığı daha o zamandan bozulmaya başlamıştı.   Şiddetlenen Ruhi Hastalık

1. Murad’ın tahta çıktıktan sonra psikolojisi ve sinirleri daha da yıprandı. Büyük bir karmaşa içerisinde padişah olması, onun ruh dünyasını alt üst etti. Sergilediği hareketler, etrafındaki insanlar tarafından delirme belirtisi olarak değerlendiriliyordu. Özellikle, Amcası Sultan Abdülaziz’in tahttan uzaklaştırıldıktan 5 gün sonra acımasız bir şekilde katledildiğini duyunca rahatsızlığı iyice arttı. Akıl sağlığını kaybetti, sinirleri tamamen boşaldı. Saray içerisinde yerli yersiz, sık sık avazı çıktığınca bağırıyordu: “Kan istemem! Padişahlık istemem!” Saray görevlileri, sinir krizi geçiren padişahı güçlükle dizginliyor, zor sakinleştiriyorlardı. Tahttan inip, deli gömleğini üzerinden çıkaracağı ana kadar hastalığı artarak devam etti. Dengesiz, tuhaf, anlamsız, hatta bazen gülünç söz ve davranışlar sergiliyordu. Hep aynı şeyi tekrar ediyordu: “Kan istemem, padişahlık istemem!”

  93 Gün Süren Padişahlık Sanki Sultan Abdülaziz’in ahı tutmuştu. Padişah düzelecek gibi değildi. Viyana’dan getirilen dünyanın en meşhur akıl hastalığı doktoru Leidersdorf da hastalığına bir çare bulamadı. Son tedavi umudu da böylece başarısızlıkla sonuçlandı. Bu hal, Sultan Murad’ı tahta çıkaran Mithat Paşa ve darbeci ekibin eteklerini tutuşturdu. Zaten en önemli üyelerinden Serasker Hüseyin Avni Paşa’yı, 16 Haziran gecesi kaybetmişlerdi. Eski padişahın kayınbiraderi Çerkez Hasan, Sultan Abdülaziz’in ölümünden sorumlu tuttuğu paşayı, intikam amacıyla konağında öldürmüştü. Padişahın umutsuz durumunun üzerine bu olay da eklenince, Mithat Paşa ve arkadaşları kara kara düşünmeye başladı. Bütün plânları, moralleri ve düzenleri bozuldu. Padişahı değiştirmeye, tahttan uzaklaştırmaya mecbur kaldılar. Kendilerine en uygun gelen kişi olduğunu zannettikleri yeni padişahı da belirlemişlerdi: Şehzade Abdülhamid Efendi. Çünkü meşrutiyete taraftardı ve padişah olma sırası da ondaydı. Mithat Paşa ve ekibi, artık devlet içinde devlet gibiydi; bir padişahı tahttan indirip katlediyor, ötekini tahttan uzaklaştırmak zorunda kalıp, yeni padişahın kim olması gerektiğini düşünecek gücü kendilerinde bulabiliyorlardı. Nihayet, zamanın Şeyhülislamı Hayrullah Efendi, V. Murad’ın devam eden hastalığı sonucunda akıl ve ruh sağlığının bozulduğuna ve padişahlık yapamayacağına dair bir fetva çıkarttı. Böylece, sadece 93 gün süren padişahlığı resmen sona erdi. (31 Ağustos 1876) Osmanlı tarihinde en kısa süre tahtta kalan ve doktor raporuyla tahttan indirilen tek hükümdar unvanını kazandı. Yönetimde bir varlık ve otorite sergileyemedi. Kayda değer bir faaliyet ve başarı ortaya koyamadı.   Mesut Yıllar ve Çırağan’da Ölüm Tahttan indirildikten sonra Çırağan Sarayı’nda ikamet etti. Uzun yıllar sakin bir hayat sürdü. Göz hapsine alınarak kontrol altında tutuldu. Cinnet geçirmekten kurtuldu, sinirleri rahatladı. Tamamen sağlığına kavuştu ve 28 yıl daha yaşadı. Bunda bolca müzikle meşgul olması ve beste yapmasının da etkisi vardı. Padişahlık ona yaramamıştı. Darbecilerle dost olup işbirliğine gitmenin, onlar eliyle padişah olmanın bir hayrını göremedi. Biraderi Sultan II. Abdülhamid, sık sık hal ve hatırını soruyor, ihtiyaç ve isteklerini yerine getiriyordu. 29 Ağustos 1904’te, 64 yaşındayken öldü. Mezarı, annesi Şevkefza Kadın Efendi’nin Yeni Cami’deki türbesi içerisindedir. Kaynakça: Mahmud Celâleddin Paşa, Mir’ât-ı Hakikat, Neşr: İ. Miroğlu, c.1, İstanbul, 1979, s.153-182 vd.; Halûk Y. Şehsuvaroğlu, Sultan Aziz: Husûsî, Siyâsî Hayatı, Devri ve Ölümü, İstanbul, 1949, s.73-200; İ. Hami Danişmend, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronoloji, İstanbul, 1961, c.4, s.265-284; Mufassal Osmanlı Tarihi, İstanbul, 1972, c.6, s.3223-3279; İ. Hakkı Uzunçarşılı, “Beşinci Sultan Murad’ın Tedavisine ve Ölümüne Ait Rapor ve Mektuplar, 1876-1905”, TTK Belleten, X/38 (1946), s.317-367; “Murad V”, İA, c.8, s.647-651; Cevdet Kırpık, Osmanlı’da Şehzade Eğitimi, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2016, s.89-90; Cevdet Küçük, “Murad V”, DİA, c.31, İstanbul, 2016, s.183-185.

İsmail ÇOLAK

Yazar