Tevazu, insanın alçak gönüllü olması, kendini beğenmişlikten ve böbürlenmekten uzak tutması, gurur ve kibirden arınmış bir hayatı yaşam haline getirmesidir. Yaratılmış her bir canlıya saygı, şefkat ve merhamet göstermesi, kibar davranmasıdır.

İnsan hangi mevkide olursa olsun Allah'ın kulu olduğunu unutmamalıdır. Peygamberimiz, bu özelliği hem bizzat üzerinde taşımış, hem de sözleriyle tavsiye etmiştir. Bir gün kendisine bir adam getirilir, gelen şahıs korkudan titremeye başlar. Bunu gören Peygamberimiz (s.a.v.): "Sakin ol, ben bir melik değil, Kureyş'ten, kuru et yiyen bir kadının oğluyum." buyurmuştur.[1]

Tevazu sahipleri kendilerinden aşağıda olanlara küçük muamelesi yapmaz, onları hor ve hakir görmezler. Arkadaşları arasında büyüklük taslamazlar. Vakarlı yani ağırbaşlı olurlar. Vakar sahibi kişiler mevki ve haysiyetlerinin hakkını gereği gibi korumasını bilen insanlardır.

İnsan hem mütevazı, hem vakur olmalıdır. İslâm tevazu ve vakar sahibi olmayı teşvik etmekle beraber, bu hususta aşırı gitmeyi yasaklamıştır. Çünkü tevazuda aşırı gitmek insanı zillet ve meskenete düşürür, herkesin maskarası hâline getirir ki bu doğru bir şey değildir. Mütevazı olacak, başkalarına karşı alçak  gönüllülük gösterecek diye herkesin hakaretine, kötü davranışlarına tahammül göstermek, aşağılamalarına razı olmak ahlâkî bir fazilet sayılmaz. Vakarda aşırılık ise insanı kibirli yapar.

Cenab-ı Hak, Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyuruyor: "Allah katında en değerliniz  Allah'tan en çok korkanınızdır."[2] Öyleyse insanların kendilerini üstün görmeleri yanlış bir davranıştır. Başka bir ayette de Allahu Teâlâ: “Siz nefislerinizi övmeyiniz, kimin müttakî olduğunu Allah daha iyi bilir."[3] buyurarak yine bize mütevazı olmamızı emretmiştir.

Bu konuda Peygamber Efendimiz de şöyle buyurmuştur; "Muhakkak Allahu Teâlâ, bana, sizin mütevazı olmanızı vahyetti."[4], "Her kim Allah için alçak gönüllülük yaparsa, Allah muhakkak onun derecesini yükseltir."[5]

Hz. Lokman (a.s.) oğluna şöyle tavsiye etmişti: "Kibirlenip insanlardan yüzünü çevirme. Yeryüzünde çalımla yürüme; çünkü Allah kurulup öğünenlerin hiçbirini sevmez."[6] Peygamberimiz (s.a.v.)’in aşağıdaki sözleri de tevazu ve vakarın insan için önemini göstermesi bakımından dikkat çekicidir: "Allah için alçak  gönüllülük edeni Allah yükseltir, Allah'a karşı böbürleneni de Allah alçaltır."[7]

Tevazu ve vakar sahibi olmak dinin emridir ve insan haysiyetine yakışan da budur. Hz. Peygamber: "Eğer paça yemeğine çağırılsaydım icabet ederdim ve bana paça gönderilseydi kabul ederdim."[8] buyurmuştur. Bu hadisi şerifle, "mütevazıyım" demekle tevazu sahibi olunmayacağını, tevazuun bir davranış biçimi olduğunu öğrenmiş oluyoruz.

Allahu Teâlâ, “Rahmân’ın has kulları o kimselerdir ki, yeryüzünde tevazu ile yürürler.”[9] buyuruyor. Peygamberimiz (s.a.v.) şöyle buyuruyor: “Kim Allah için huşûundan dolayı tevazu gösterirse, Allah onu kıyamet gününde yüceltir. Her kim kibrinden dolayı böbürlenirse Allah da onu kıyamet gününde alçaltır.”[10]

Kâmil bir imanın hayatımızdaki en büyük tezahürü, salih amelle birlikte güzel ahlâk sahibi olmasıdır. Güzel ahlâk, dünyamızı aydınlatan ve ahiretimizi cennete çeviren en kıymetli sermayemizdir. Bizler, sonu cennet olan bir hayatın ancak güzel ahlâkla tamamlanacağına inanırız. Rabb’imiz katında bizleri yüceltecek olan bu ahlâkî güzelliklerin başında ise tevazu gelir. Sevgili Peygamberimiz’i kendisine örnek alan mütevazı bir mü’min, bütün nimetlerin asıl sahibinin Yüce Rabb’imiz olduğunun bilincindedir.         

Sahip olduğu her bir nimetin aynı zamanda kendisinin bir imtihanı olduğunun farkındadır. Mü’min, elindeki bütün imkânları Allah’ın rızasını kazanmak için seferber eder. Makam ve mevkii, şöhret ve zenginliği ne olursa olsun kendini diğer insanlardan farklı bir konumda görmez. Allah katında üstünlüğün ancak takvada olduğuna inanır.

İslâm, bir yandan mü’minin ruhuna alçakgönüllü olmayı nakşederken, diğer taraftan kibirden olabildiğince uzaklaşmasını hedefler. Çünkü kibir, Peygamberimiz’in ifadesiyle “Hakikati inkâr etmek ve insanları küçük görmektir.”[11]

Kibirli insan, dünyanın kendi etrafında döndüğünü zanneder. İnsanları küçümseyerek onlardan yüz çevirir. Oysa mü’min, hangi sebeple olursa olsun hiç kimseyi hakir görmemelidir. Rasûl-i Ekrem (s.a.v.) bu konuda bizleri şöyle uyarmıştır: “Allah bana, mütevazı olup birbirinize karşı övünmemenizi ve birbirinize karşı haddi aşan davranışlarda bulunmamanızı vahyetti.”[12]

Mü’min, her işinde olduğu gibi tevazuda da aşırıya kaçmaz. Zira mü’min, tevazu içinde bir hayat yaşamakla yükümlü olduğu kadar, kendisinin ve Müslüman kardeşlerinin şeref ve haysiyetini korumakla da görevlidir. O, mü’minleri hakir görenlere karşı asil ve vakur duruşunu muhafaza eder. Müslümanların şeref ve izzetini korumak için var gücüyle çalışır. Yüce Rabb’imizin “Muhammed, Allah’ın Rasûlü’dür. Onunla beraber olanlar, inkârcılara karşı kararlı ve tavizsiz, birbirlerine karşı da merhametlidirler...”[13] emrine gönülden bağlanır.

Hayatımızın her alanında tevazu içinde olalım. Hiç kimseyi incitmeyelim. Fâni dünyanın geçici heveslerine aldanarak birbirimizi üzmeyelim. Dünyamızı zindana, ahiretimizi cehenneme çevirecek olan kibirden, gururdan ve riyadan sakınalım. İnsanları küçümseyerek onlara surat asmayalım. Yeryüzünde böbürlenerek yürümeyelim. Unutmayalım ki Yüce Rabb’imiz, kibirlenen ve kendisiyle övünen kimseleri sevmez. Rabb’im, bizleri tevazu sahibi olanlardan eylesin. Âmin...